• حمیدرضا منبتی | منتقد موسیقی

موسیقی ما - موسیقی گوش کردن من در طول عمرم حکایتی است برای خودش. تا اواخر دهه هفتاد که موسیقی عنصر مهمی در زندگی من به شمار نمی‌رفت –لااقل به شکل عملی- شاید هر چیزی که به دستم می‌رسید و از آن خوشم می‌آمد را گوش می‌کردم. در حقیقت دوره‌ای بود که موسیقی‌ها بیشتر به صورت تصادفی مرا انتخاب می‌کردند و نه من آنها را. اما ورود به حرفه روزنامه‌نگاری -آن‌هم در حوزه موسیقی- سبک موسیقی گوش کردن من را هم عوض کرد. حالا این من بودم که دنبال موسیقی می‌رفتم؛ مثل مجنون که دنبال لیلی!

من هم کارم را با فعالیت در حوزه موسیقی پاپ شروع کردم. آلبوم‌های پاپ را پیگیری می‌کردم و به کنسرت ناصر عبداللهی و گروه آریان وعلیرضا عصار و... می‌رفتم و زندگی می‌کردم برای خودم. مدتی که گذشت، کم‌کم این سبک حوصله مرا سر برد. من که همیشه حتی در همان موسیقی‌های پاپ، دنبال یک سولوی خوب یا چیزهایی از این دست بودم، کم‌کم از خودم می‌پرسیدم «خب! آخرش چی؟» و معمولاً نتیجه این سوال، جواب چندان مشخص و درخشانی نبود. داخل پرانتز بگویم که برخلاف خیلی از دوستان روشنفکر و روشنفکرنما، هرگز این دوره را انکار و تکفیر نکرده‌ام و اتفاقاً برای رسیدن به امروز لازم می‌دانم‌اش.

خب بد دوره‌ای هم بود. موسیقی پاپ دیگر از روزهای شروع به کارش فاصله گرفته بود و هر جفنگی از کانال ارشاد و لاله‌زار بیرون می‌آمد. در همین دوره بود که دمخوری با یک دوست خوب –و البته راهنمایی‌های نادر داوودی عزیز- مرا با جنس دیگری از موسیقی آشنا کرد. کم‌کم شروع کردم به گوش دادن به بیتلز و دورز و پینک‌فلوید و نیل یانگ و کت استیونس و بیلی جول و دایر استریتس و دیگران.

دوره‌ای با این موزیک‌ها زندگی کردم، تا این‌که دوست دیگری دریچه موسیقی سنتی را بر من گشود. حالا دیگر شب و روزم شده بود شجریان؛ تمام آلبوم‌های او را به نوبت می‌خریدم و هفته‌ای با آن روزگار می‌گذراندم و از حفظ می‌شدم‌اش و آلبوم بعدی. دیگران هم از پی شجریان آمدند؛ ناظری، علیزاده، کیهان کلهر، احمد عبادی، جلیل شهناز و... کمابیش همزمان با همین اتفاقات بود که موسیقی نواحی ایران بر سرم خراب شد. حاج‌قربان سلیمانی آمد و نوای سحرانگیز دوتارش؛ حسین سمندری، شیرمحمد اسپندار، سیما بینا، سید خلیل عالی‌نژاد و...

به همین ترتیب سال‌هایی گذشت و من در بوستان موسیقی سنتی و مقامی ایران خرغلت می‌زدم! اما هرچه گذشت و به آثار متأخر رسیدم، این هیجان کمتر شد. کنسرت «همنوا با بم» دیگر اوج آن لذت‌ها بود و از آن بالاتر نمی‌شد. اما بعدش چه؟ هی ناامیدتر شدیم. تمام کنسرت‌ها و آلبوم‌ها را پیگیری می‌کردیم که شاید خاطره آثار قدیمی زنده شود، اما دریغ که به اینجا رسیدیم که خاطره‌ها را تخریب نکنید، زنده کردن‌شان پیشکش!

حالا مدت‌هاست که دیگر موسیقی ایرانی کاری با من نمی‌کند. زمانی مرا به ناکجاهایی می‌برد که دیگر از آنها خبری نیست. اگر هم حسی هست و حال و هوایی، با همان آلبوم‌های قدیمی می‌آید.

جالب اینجاست که تا مدت‌ها می‌ترسیدم این حس‌ام را برای کسی بازگو کنم. اما از آن جالب‌تر این که با هر کس که این راز را در میان گذاشتم، دیدم آتش ضدسنت‌اش از من تندتر است! آن هم نه فقط آدم‌های معمولی؛ بلکه دست‌اندرکاران همین موسیقی موسوم به سنتی خودمان. نمونه؟ تهمورس پورناظری، بهراد توکلی و... که خود از نزدیک در کار تولید همین سبک موسیقی‌اند. جمله تهمورس از ذهن‌ام بیرون نمی‌رود: «من که آخرین موسیقی که ممکن است برای گوش کردن انتخاب کنم، موسیقی ایرانی خواهد بود!»

مدت‌هاست نکته‌ای که در گوش کردن به موسیقی بیش از هر چیز دیگری مرا به هیجان می‌آورد، «خلاقیت» است و خیال‌تان را راحت کنم، بیخود سراغ این خلاقیت را در موسیقی امروز ایران نگیرید! تک و توک کارهایی هست که شاخک‌هایتان را تکان بدهد، ولی این که شما را از زمین بکَند، عمراً!

حالا اتفاقاً -به غیر از همان موسیقی‌های قدیمی و خاطره‌انگیز سنتی و موسیقی راک و جَز غربی- آن خلاقیت را در موسیقی‌هایی پیدا می‌کنم که تا مدت‌ها قبل اصلاً فکرش را هم نمی‌کردم؛ خلاقیتی که در کار گروه‌های کوچک تلفیقی –مثل افشارستان، دیوار، رومی، نایما و...- پیدا می‌شود، خلاقیتی که در موسیقی‌های خیره‌کننده سیروان است، خلاقیتی که سینا حجازی و سروش هیچکس و... از خودشان بروز می‌دهند.

موسیقی سنتی هم کماکان درگیر همان فرم‌ها و تعارفات خودش است و البته مردمی که اساتید را حتی با آثار گذشته خودشان هم مقایسه نمی‌کنند و همچنان سوت و جیغ‌شان به راه است. 90 درصد کنسرت‌های این مملکت تنها به این دلیل برگزار می‌شوند که فرهنگ «گوجه‌فرنگی پرانی» در میان ما نیست!