از پی رو آمدن بحث حقوق «مادی» و «معنوی» پدیدآورندگان آثار هنری، چه بسا بد نباشد از وجهی دیگر نیز به این مساله نگاهی داشته باشیم و این بار از منظر علاقه‌ی شخصی‌ام، یعنی «پیشینه‌یابی و سرگذشت‌شناسی ترانه‌ها و قطعات موسیقایی تولید شده در گستره‌ی فرهنگ ایران»

 چه آنکه در سال‌های پسِ پشت و در روند پیگیری این تمایل، بیش از پیش به اهمیت این مساله و به همان نسبت، تبعات ناشی از بی‌توجهی به آن‌ها پی برده‌ام.

به عنوان یک نمونه‌ی مهم و مؤثر مسئله‌ی ساده و ابتدایی عدم ثبت تاریخ‌های «ساخت»، «ضبط» و در بسیاری موارد «انتشار» آثار روی صفحات گرام، کاست و سی‌دی‌های موجود، یک محقق و حتی علاقه‌مند را تا حد زیادی از امکان شکل‌دهی به استنتاج‌های اولیه‌ دور ‌می‌کند.

 در نگاهی جزئی‌نگرانه‌تر چه بسا در دسترس نبودن عنوان مجریان آثار - از قبیل نوازندگان، هم‌خوانان، صدابرداران و صدا پردازان و همچنین استودیوهای ضبط صدای آثار- همگی مواردی هستند که سیستم انتشار و پخش آثار موسیقیایی ما در گذشته، نسبت به اعلام و ثبت آن‌ها بی‌توجه بوده است (مساله ای که با شکل‌گیری نمایندگی موسسه‌ی انتشاراتی «سی. بی. اس» در تهران – به عنوان نماینده‌ی این موسسه‌ی معظم در محدوده‌ی خاورمیانه – کمی مرتفع شد).

اما به هر ترتیب و به رغم افزایش سانسور در عرصه موسیقی و ترانه در سال‌های بعد از انقلاب، خوش‌بختانه مسئله‌ی ثبت و عرضه‌ی شناسنامه‌ی آثار، در جلد آلبوم‌های منتشر شده در داخل برقرار شد، به نحوی که هم‌اینک می‌توان با دست‌یابی به جلد کاست‌ها و سی‌دی‌ها، داده‌های موردنیاز را ردیابی و از آن‌ها بهره‌گیری کرد. (قطعاً در این زمینه هم موارد استثنایی بی‌توجه به این مساله وجود دارد)

 همچنان که در دوره‌ی گسترش فضای مجازی و تغییر روند کلی انتشار آثار از سمت «آلبوم» به سمت «تک‌ترانه» و یا «تک‌قطعه» (به اصطلاح «سینگل-تراک») و جایگزینی روش انتشار فایل شنیداری به جای انتشار نسخه‌ی فیزیکی، این رویکرد به طور معمول در قالب طراحی یک جلد پیوست شده به فایل‌شنیداری (فارغ از کیفیت هنری و اجرایی آن‌ها) و ذکر اسامی مجریان اثر (شامل مشخصات نوازندگان، همخوانان و صدابردار و صدا پرداز) در بندهایی ذیل انتشار فایل و این جلد رعایت شده است. (متأسفانه در این میان همچنان سه مؤلفه‌ی مهم «سال ساخت»، «سال اجرا» و «سال انتشار» هر اثر نادیده گرفته می‌شود.)

به هر روی این روند درست و نهادینه‌شده را باید مایه‌ی خوش‌بینی دانست و آورده‌های مثبت آن را به نسبت دیگر ناهنجاری‌های ریز و درشت این عرصه، به عنوان یک «دست‌آورد» معرفی کرد.

آن‌چنان که پیگیری نکردن این رویکرد – عدم ارائه‌ی نام نوازندگان، صدابردار و صداپرداز- به طور مشخص در انتشار ترانه‌ی «سرنوشت» (ملودی‌ساز: انوشیروان روحانی/ کلام‌پرداز: شیرازی/ تنظیم‌کننده: رضا روحانی/ خواننده: همایون شجریان) به چشم آمد و اینجا و آنجا مبنای شکل‌گیری سؤالاتی شد که «خب! کجا ضبط شده؟» (با پیگیری من از علی جعفری پویان، نوازنده‌ی ویلن، مشخص شد که موسیقی این ترانه در ایران و توسط نوازندگان شناخته‌ی زهی، اجرا و ضبط شده است)

فارغ از هر قضاوتی درباره‌ی این اتفاق، شاید همین مورد کم‌توجهی موجه و یا ناموجه می‌تواند تلنگری بر روند اجرای این به اصطلاح «دستاورد» یعنی ارائه‌ و ثبت شناسنامه‌ی آثار موسیقیایی و هم‌اندیشی درباره‌ی گسترش و روزآمدکردن آن باشد.

 چنانچه در نظری به گذشته‌ی انجام این کار، این نقصان رخنمون می‌شود که به طور مشخص هیچ بانک و مرجع اطلاعاتی منسجمی در این زمینه وجود نداشته و همه‌ی اطلاعات موردنیاز در این‌باره، صرفاً از راه جستجو در صفحات مختلف و پیگیری هشتک‌ها و اسامی خاص قابل‌ردیابی ست.

 از این منظر چه بسا راه‌اندازی یک سامانه‌ی مجازی ساده، در حد شکل‌دهی به یک «سایت» با امکانات اولیه‌ای برای ثبت شناسنامه‌ی آثار- از پدیدآورندگان تا مجریان آنها - و سپس امکان‌دهی برای دسترسی عمومی به آن، بتواند جدا از جلوه‌دهی به اهمیت ثبت دقیق شناسنامه‌ی آثار، مبنای گسترش ثبت داده‌ها و شناسنامه‌ها ‌به گذشته‌ی موسیقی ایران نیز بشود؛ تا جایی که در یک بازه‌ی زمانی برنامه‌ریزی‌شده و در چند فاز مشخص، این سامانه به منبعی دقیق و مرجعی قابل استناد و پیشرو در این زمینه تبدیل شود.