استاد همایون خرم: ویلن
حسن آزاده فر: تمبک
ناشر: موسسه فرهنگی هنری گلچین آوای شرق


موسیقی ما -بهراد توکلی:  اثری که می‌شنوید از آخرین بداهه نوازی‌های استاد همایون خرم به همراه تمبک حسن آزاده فر است که در آواز بیات اصفهان نواخته شده. قبل از بررسی فنی اثر ذکر نکته‌ای ضروری به نظر می‌رسد، پرداختن ناشرهای موسیقی به آثار نوازندگان دوران پیش از انقلاب در رادیو است. این آثار بعد از انقلاب کمتر تولید شدند و حتی برخی ساز‌ها مانند ویلن نیز عملا از برنامه‌های شنیداری رادیو حذف شدند. جدای از اینکه اجرای موسیقی ایرانی با سازهای غربی تا چه حد توانسته و می‌تواند پاسخگوی ارائه تمامی ظرفیت‌های اجرائی موسیقی دستگاهی باشد اما این نکته غیر قابل کتمان است که بخش بزرگی از تاریخ موسیقی ایران و عرصه فعالیت بسیاری از نخبگان موسیقی این سرزمین بوده است و باز پرداختن ناشرین به ارائه آثار موسیقائی این استادان می‌تواند حرکتی موثر و قابل تقدیر در حفظ میراث موسیقائی بخشی از تاریخ موسیقی ما باشد.

آواز بیات اصفهان به دو شیوه اجرا می‌شود:

۱- شیوه قدیم: در این شیوه اصفهان از دستگاه شور انشعاب می‌یابد بنابراین فاصله «لدینگ تن» تا تن اصلی اصفهان فاصله ۴/۳ پرده‌ای را تشکیل می‌دهد که به رغم آنکه نام قدیم بر آن است امروزه بیشترین اجرا‌ها خصوصا در نوازندگان تار و سه تار در این شیوه انجام می‌گیرد.

۲- شیوه جدید: که از دوره استاد وزیری رایج شد اصفهان را از دستگاه همایون منشعب می‌داند که فاصله لدینگ تن تا تن اصلی نیم پرده‌ای یا محسوس می‌شود.

این اثر در بیات اصفهان جدید نواخته شده است در این شیوه امکان تلفیق دو گوشه بیات راجه اصفهان و بیداد همایون فراهم می‌آید که استاد همایون خرم با آگاهی و دانش وسیع خود با تسلط این تلفیق را انجام داده است. در این اثر استاد خرم با مهارت از ملودی تیپ‌های گوشه‌های بیداد، نی‌داود و باوی در بیات راجه استفاده کرده و همین یکی از عوامل تنوع ملودی‌های اثر است.

رفت و بازگشت به بیداد همایون و بیات راجه اصفهان و در ‌‌نهایت فرودهای دلنشین در آواز اصفهان نوعی فضای جدید را برای شنونده ایجاد می‌نماید که اگر چه نمی‌توان آن را «مد» ی جدید نامید اما ترکیب دو از عناصر مهم مد یعنی ملودی تیپ و دینامیک درجات میان گوشه‌های یاد شده از نقاط درخشان اثر است از سوی دیگر ذوق سرشار آهنگسازی خرم دلیل دیگری برای نیل به این مهم بوده است. خرم از نسل نوازندگانی مانند عبادی، تجویدی، شهناز و دیگر نوازندگان برجسته‌ای است که تبحر خاصی در بسط و گسترش و نوازندگی متنوع در یک یا دو گوشه از دستگاه داشتند. خرم نیز از همین نسل است در اجراهای این هنرمندان اگرچه توالی گوشه‌های چندانی دیده نمی‌شود اما تبحر نوازنده در کرسی بندی ملودی‌های متنوع در یک یا چند مد اصلی ویژگی مهم این آثار و نشان تسلط آن‌ها بر موسیقی ایرانی است. اگر چه بافت متریک اثر به نسبت جملات آوازی پررنگ‌تر است و این امر با تکنوازی‌های امروز متفاوت است اما استاد خرم با بهره گیری از ملودی‌های بدیع آوازی در میان قطعات ضربی تعادل مناسبی را در این اثر ایجاد نموده است.

شیوه نوازندگی استاد خرم همچنان متاثر از استاد بزرگ موسیقی ایران ابوالحسن خان صبا است اگرچه او امضاء شخصی خود را دارد اما بطور آگاهانه این شیوه اصیل را حفظ نموده است. پس از صبا برخی نوازندگان ویلن در رادیو تحت تاثیر فضای آن دوره به استفاده از ملودی‌های ترکی و عربی و نیز تکنیک‌های بخصوصی در اجرا‌هایشان پرداختند اما نواخته‌های استاد خرم همانند آثارش هیچگاه از فضای اصیل و کلاسیک موسیقی ایران فاصله نگرفت.

شخصیت منزه و فرهیخته او به خوبی در آثارش مشهود است و این‌ها بخشی از راز ماندگاری او در موسیقی ایران زمین است. بدون شک نام همایون خرم در کنار دیگر چهره‌های ماندگار موسیقی ایران نظیر صبا، خالقی، محجوبی و... بر تارک موسیقی ایرانزمین تا جاودان نقش خواهد بست.