موسیقی ما - سال 1398 برای موسیقی مستقل و جریان فرعی اعم از راک، متال، الکترونیک، جَز، تلفیقی، حتی بخش مهمی از موسیقی سنتی و کلاسیک، سال امیدوارکننده‌ای نبود. بیش از این‌که اتفاقات مهم و تاثیر گذار افتاده باشد، اتفاقات مهم و جریان‌سازِ پیشین از دست رفتند.

اگر در سال 1397 چندین بار و با رویکردهای متفاوت پروژه موسیقی ایرانی «چند شب» برگزار شد امسال با وجود زنده ماندنش اما رمقی نداشت. فستیوال موسیقی و هنرهای دیجیتال «تادااِکس» که بیش از هشت سال به شکل منظم هر سال برگزار شده بود، امسال نتوانست بر مشکلات فائق شود. آن‌ها به غیر از هزینه‌های هنگفتی که به علت زیاد شدن قیمت دلار متحمل می‌شدند، نمی‌توانستند ریسک مجوز گرفتن یا نگرفتن آرتیست‌های خارجی را هم به عهده بگیرند؛ پس ترجیح دادند امسال را استراحت کنند. آن‌ها سال قبل یکی از مهم‌ترین دوره‌های فستیوالشان را در آوا سنتر و گالری محسن و نبشی سنتر تهران برگزار کردند و جدا از اجراهای موسیقی الکترونیک و تجربی، نمایشگاه و اینستالیشن‌های جذابی هم به نمایش گذاشتند.

اتفاق مشابه برای فستیوال موسیقی تجربی «صت» افتاد. آن‌ها سال گذشته یکی از مهم‌ترین فسیوال‌های موسیقی در ایران را برگزار و هنرمندان بزرگی همچون مونولیک و تاریک بَری را به ایران دعوت کردند. امسال قرار بود این رویداد در شیراز هم برگزار شود که این امر محقق نشد.

رویداد مهم دیگری که از برگزاری در سال جاری بازماند «شب‌های جَز» بود. شب‌های جز پنج سال پیاپی برگزار شده بود و هر سال هم اتفاقات هیجان‌انگیزتری رقم می‌زد. امسال آن‌ها هم دچار مشکلاتی شدند که باعث شد عطای برگزاری را به لقایش ببخشند. مشکل اصلی وجود نداشتن اسپانسر بود که باعث شد هزینه‌های حضور آرتیست‌های درجه یک خارجی تامین نشود. از طرفی برخی از اعضای گروه‌های خارجی در دریافت ویزا دچار مشکل شدند. در چنین شرایطی پدرام نیک‌سیرت مدیر نهاد فرهنگی «سازباز» تصمیم گرفت امسال شب‌های جنوب را برگزار نکند. البته که «فستیوال کوچه» هم به دلیل شیوع کرونا لغو شد. فستیوالی که در بوشهر برگزار می‌شود و قرار بود برای سومین سال پیاپی با حضور گروه‌های جنوبی و دیگر نقاط ایران برگزار شود. کوچه در همان دو سالی که برگزار شد تبدیل به یکی از رویدادهای همه‌گیر و جذاب برای مخاطبان شد و سروصدای زیادی به راه انداخت. قرار بود در دهه آخر اسفند آن‌ها میزبان مخاطبان باشند اما این بار نه مشکلات اقتصادی، بلکه کرونا باعث شد این رویداد لغو شود. برخی از رویدادهایی که در سال‌های قبل تبدیل به ارکان مهمی برای مخاطبان و موزیسین‌ها شده بودند هم به دلیل مشکلات مجوزی از ادامه راه بازماندند.

همچنین قرار بود گروه «اوهام» پس از پنج سال روی استیج برود که به دلیل شیوع کرونا این اجرا هم لغو شد. با تمام این‌ها برخی اتفاقات هم با قدرت و کیفیت به کارشان ادامه دادند و رویدادهای جدیدی هم شکل گرفت. به شکل اجمالی برخی از این اتفاقات را مرور می‌کنیم.
   

• Show of hands

فستیوال موسیقی بداهه‌نوازی «شو آف هندز» برای سومین سال متوالی این بار با محوریت سازهای بادی برگزار شد. این رویداد به همت رامین صدیقی و نشر هرمس شکل گرفت و در سال اول میزبان پیانیست‌ها بود. بسیاری از نوازنده‌های درجه یک جهانی از جمله نیک برچ، داوید سیکس، بندیکت یاهل، تورد گوستاوسن، وولفرت برده رده، کالین ولون، فرانسوا کوتوریه، استفانو باتالیا و مارجین واسیلفسکی به همراه دو پیانیست ایرانی یعنی پیمان یزدانیان و مازیار یونسی در این رویداد شرکت داشتند.

این فستیوال به معنای واقعی مانند یک فستیوال تعریف شد. هر سال کارگاه‌های آموزشی و نمایش مستندهای موسیقی بخش مهمی از این رویداد را تشکیل می‌دهند. همچنین از دیگر اقدامات جدیدی که هرمس انجام داد این بود که پیش از آغاز هر کنسرت که شامل دو اجرای 45 دقیقه‌ای بداهه‌نوازی می‌شد، یک هنرمند جوان ایرانی شروع‌کننده ماجرا بود. نوازنده‌های جوان حدود 15 دقیقه وقت داشتند تا پتانسیل و دانش خودشان را به رخ مخاطبین بکشند.

سال دوم به سازهای زهی-زخمه‌ای اختصاص پیدا کرد و این بار نوازندگان بزرگی مانند گارسیا فونس و آنیا لخنر مهمان فستیوال شدند. همچنین در کنارشان علی بوستان و حسام اینانلو از ایران هم حضور پیدا کردند.

یکی دیگر از نکات جذاب شو آف هندز اجرای پایانی است. در اجرای سورپرایز برخی از اجرا کننده‌ها در کنار نوازنده جدیدی قرار می‌گیرد که به نوعی نماینده و معرفی‌کننده تِم سال بعدی است. امسال محوریت فستیوال بداهه‌نوازی شو آف هندز، سازهای بادی بود. فرانچسکو کافیسو (ایتالیا)، هاکون کورنشتاد (نروژ)، اشتفان هاسلباخر (سوییس)، سهیل پیغمبری (ایران)، سیمون ویرش (سوییس)، مونا مطبوع ریاحی (ایران)، آندرس هاگبرگ (سوئد)، یوری هونینگ (هلند)، کلاوس گزینگ (آلمان)، داوید پرز (فرانسه)، مارکوس اشتوکهاوزن (آلمان) و آدام پیرونچیک (لهستان) هنرمندان حاضر در این رویداد بودند. اجرای اختتامیه هم نشان داد سال آینده تم فستیوال دو نوازی سازهای کوبه ای و پیانو خواهد بود. رامین صدیقی در شروع کار فستیوال توضیح داده بود هدف گذاری‌اش برای برگزاری این رویداد 10 ساله است و سه سال اول تکنوازی، سه سال دوم دونوازی، سه سال سوم سه نوازی و در نهایت سال آخر کوارتت خواهد بود. هرمس در سال جاری چند کنسرت دیگر هم به شکل مجزا برگزار کرد که از جمله آن می‌توان به اجرای سه نوازی حسام اینانلو، رضا عسگرزاده و پیمان یزدانیان، رونمایی آلبوم و کنسرت گروه انسو و کنسرت کوارتت کاسته اشاره کرد.
 

• شب‌های جنوب

رویداد شب‌های جنوب برای چهارمین سال در فرهنگسرای نیاوران برگزار شد. این رویداد که به همت پدرام نیکسیرت و سازباز برگزار می‌شود در سال‌های اول بر موسیقی هرمزگان، بوشهر و اهواز تمرکز کرد اما از ابتدا هم قرار بود در این رویداد موسیقی نواحی گرم ساحلی به اجرا در بیاید. در سال‌های گذشته شب‌های جنوب با حضور گروه‌هایی همچون کماکان، داماهی، سلیدون، لیان، جالبوت، قنبر راستگو، ناصر منتظری و دیگران برگزار شده بود. امسال اما داستان بسیار متفاوت بود. سازبار نتوانست شب‌های جز را برگزار کند، پس تمام تمرکزش را روی این رویداد گذاشت.

شب‌های جنوب امسال شاهد حضور گرو‌ه‌های ایرانی، گروه‌های غیر ایرانی با اعضای ایرانی و یک آرتیست بین‌المللی در حوزه موسیقی مدیترانه و ورد موزیک بود. مثل همیشه داماهی و استاد قنبر راستگو پای ثابت فستیوال بودند. ماهان میرعرب و گروهش از اتریش راهی تهران شدند. همچنین بابک مداح و گروهش از هلند میهمان این رویداد شدند. بسیاری اعتقاد داشتند این گروه‌ها در ساختار موسیقی جنوب نمی‌گنجند، اما پدرام نیک‌سیرت در نشست خبری توضیح داد از ابتدا هم قرار بوده بر موسیقی نواحی گرم ساحلی تمرکز کنند و نه فقط جنوب ایران. او همچنین توضیح داد بابک مداح موزیسین خوزستانی است و در آثارش ریتم‌های جنوبی مشهود است. همچنین ماهان میرعرب توضیح داد که همراهانش در این برنامه الجزایری و مراکشی هستند و اگرچه خودش را موزیسین سبک جز می‌داند اما ریشه‌هایی از موسیقی فولک مناطق ساحلی در کارشان وجود دارد. همچنین در یک همکاری جذاب رضا کولغانی، ابراهیم علوی، حمزه یگانه همراه با ماهان میرعرب روی صحنه رفتند.

اما مهمترین اتفاق شب‌های جنوب امسال حضور «تی ‌تی روبَن» بود. او سال‌هاست روی موسیقی آسیایی و مدیترانه‌ای تمرکز دارد و به عنوان یکی از برجسته‌ترین موزیسین‌های این حوزه شناخته می‌شود. روبن با همراهی بابک مداح نوازنده درامز روی صحنه آمد و در قسمت بعدی با یک نوازنده کمانچه از خوزستان به نام مهران قائدی‌پور به اجرای بداهه‌نوازی پرداخت که لحظات درخشانی رقم خورد و از طرفی دقایقی هم بدون کیفیت مطلوب ادامه پیدا کرد. باید منتظر ماند و دید در سال آینده شب‌‌های جنوب باز هم می‌تواند روی پای خودش بایستد یا مشکلات اقتصادی گریبان این رویداد مستقل را هم می‌گیرد.
 

• کنسرت ظافر یوسف

ظافر یوسف خواننده تونسی است که با عود و صدای مسحورکننده خود در موسیقی جَز و فولک، سال‌هاست شهرت زیادی به دست آورده است.

شروع فعالیت موسیقی ظافر یوسف داستان جالبی دارد. پسربچه‌ای که در شش سالگی در حمام عمومی با اکو و رزونانس صدای خودش آشنا می‌شود و در کلاس‌های قرآنی پتانسیل‌های خودش را کشف می‌کند و به خاطر صدای زیبایش در مسجد روستا به عنوان موذن انتخاب می‌شود و در مسجد اولین تجربه اجرا در برابر مخاطب را به دست می‌آورد. در دوران جوانی برای ادامه تحصیل در رشته موسیقی به پایتخت مهاجرت می‌کند و بعد از مدتی متوجه می‌شود که تحصیلات آکادمیکِ موسیقی برایش کاربردی ندارد و با ترک تحصیل به علاقه شخصی خود، موسیقی جَز، می‌پردازد و به جایی می‌رسد که در کنار بزرگان موسیقی، به روی صحنه می‌رود. یکی از نکات جالب در مورد ظافر یوسف علاقه‌اش به فرهنگ ایران است. از انتخاب بربط به عنوان ساز اصلی‌اش تا تاثیرات عمیق از شعرا و فیلسوفان صوفی مثل مولانا و منصور حلاج و همین‌طور علاقه قلبی‌اش به ابو نواس اهوازی، شاعر کلاسیک ایرانی که با اشعار هنجارشکنانه‌اش تاثیر عمیقی بر تمام شاخه‌های شعر عرب گذاشت. این‌ها توصیفات مجله موسیقی اورسی از یوسف است.

بین مخاطبان موسیقی جریان فرعی ایران هم دو طیف از موزیسین‌های خارجی بسیار محبوب هستند یک دسته نئوکلاسیک‌کارهای اسکاندیناوی مثل نیلز فرام و اولافور آرنالدز و دسته دوم موزیسین‌های خاورمیانه و عربی که موسیقی خودشان را با ژانرهای دیگر تلفیق می‌کنند مثل ابراهیم معلوف و ظافر یوسف. تا به حال چندین بار با این دو موزیسین مذاکره شده بود اما در نهایت امسال ظافر یوسف در جشنواره موسیقی فجر شرکت کرد. جشنواره موسیقی فجر امسال در بخش تلفیقی ضعیف عمل کرد اما حضور ظافر یوسف با عودش برگ برنده‌ی این فستیوال بود. البته شاید اگر مخاطبان این موزیسین را به جای سالنی بزرگ با آکوستیک ضعیف در تالار وحدت ملاقات می‌کردند خاطره بهتری از این اجرا برایشان به یادگار می‌ماند.
 

• اجراهای کوچک و کافه‌ای

اجرای موسیقی در کافه‌ها و مراکز فرهنگی کوچک، دو سالی می‌شود که پررونق‌تر از قبل دنبال می‌شود. موسیقی در ماه رمضان قسمت مهمی از کافه‌نشینی‌های شبانه مردم است. همچنین موسیقی به شکل مرتب در برخی مراکز مثل شهرکتاب‌ها موسیقی جریان دارد. امسال این جریان به اوج خودش رسید. سه دوره از «شب‌های موسیقی فرشته» در شهر کتاب فرشته برگزار شد. دوره اول در ماه رمضان که تم مشخصی نداشت و هنرمندانی از ژانرهای مختلف از جمله جزبندری، امبینت الکترونیک، موسیقی هندوستان و موسیقی ایرانی مهمان شهر کتاب بودند. دوره دوم با محوریت سازهای ایرانی میزبان هنرمندان مطرحی همچون علی بوستان، سیامک جهانگیری، حمیدرضا خبازی، پیام جهانبانی، امیرحسین تفرشی‌پور، علی رحیمی، سیاوش کامکار، سهیل حسنوی، رادمان توکلی، کامران منتظری، سالار زمانیان، فرهاد زالی، مسعود براره و حمید قنبری برگزار شد. دوره سوم هم با محوریت تکنوازی پیانو برگزار شد که بهنام ابوالقاسم، مزدا انصاری، سردار سرمست، بهرام دهقانیار، رامین بهنا، نگین زمردی و مازیار یونسی میزبان مخاطبانشان شدند. همچنین شهر کتاب الف هم هر سه شنبه اجرای زنده موسیقی داشت که با نام «سه‌شنبه‌های الف» برگزار ‌شد. 

از دیگر اتفاقات این حوزه گشایش و رونق «کافه جز» بود. این کافه با محوریت اجرای موسیقی جز فعال شد و به شکل مرتب هر هفته میزبان هنرمندان فعال در موسیقی جز بود. همچنین کافه موسیقی خرابات هم به شکل مرتب هر هفته میزبان اجرای زنده موسیقی در تمامی سبک‌ها بود. اما در نهایت حضور تیم «خانه شماره 4» و هنرمندان ایرانی در برلین هم از اتفاقاتی بود که هرچند کوچک اما دریچه‌ای برای سفرهای هنرمندان ایرانی و اجرا در کشورهای اروپایی محسوب می‌شود.

انتشار آلبوم‌ها
گروه‌های موسیقی مستقل و جریان فرعی در زمینه انتشار آلبوم هم آنچنان فعال نبودند. بسیاری از گرو‌ه‌ها تصمیم گرفتند به جای تحمل هزینه‌های بالای انتشار نسخه فیزیکی از خیر آن بگذرند و فقط در پلتفرم‌های آنلاین و شخصی آثارشان را منتشر کنند. بسیاری از آلبوم‌ها امروز تنها در اسپاتیفای، اپل موزیک، ساوندکلود، بند کمپ و تلگرام در دسترس است. همچنین برخی حتی هزینه‌ها و پیگیری دریافت مجوز را هم امری ثانویه در نظر گرفتند و آثارشان را به شکل رایگان در دسترس عموم قرار دادند. اما برخی از آلبوم‌هایی که به شکل رسمی و فیزیکی منتشر شدند عبارتند از که می‌توانید با کلیک کردن روی نامشان بیشتر بخوانید؛ در من برو شکار از گروه داماهی، آبی خاکستری از داریوش آذر، جالبوت از گروه جالبوت، هست شب از ساسان سرمدی، هومرگ از گروه بارامانت، آلبوم سوی ایرانی جز از ماهان میرعرب، آلبوم باغ پلاستیکی اثر گروه ضرب و فوت، آلبوم هشت دقیقه‌ و بیست ثانیه اثر دوئت لیرا، آلبوم هزارتو از گروه هزارتو، آلبوم نام من عشق است اثر فرواگ، آلبوم هانمیخد اثر اندیشیا، آلبوم اوربیتون اثر گروه انسو، آلبوم ادیسه اثر گروه لِمونویز، آلبوم تنهایی اثر کیوان کیارس و رستاخیز از گروه، اندوهی برای یک دنیای ناتمام از گروه کلاغ‌ها در باران.