موسیقی ما - پرونده برنامه ساعت 25، پنجشنبه این هفته با موضوعیت شعر و موسیقی عاشورایی بسته شد. در این برنامه که به بررسی ترانه‌های عاشورایی و کلام مذهبی در ترانه پرداخت، سیدحسین متولیان در کنار امیرحسین مدرس، گفت‌وگویی جذاب و در خور ارادت به سیدالشهدا و کرامت ایام عاشورایی داشتند.
 
در این برنامه گفت‌وگوهایی با علی اکبر قلیچ (خواننده جوان آئینی)، حاتم عسگری (خواننده و موسیقی‌دان کشور) با موضوع پیوند موسیقی و مذهب و موسیقی تعزیه انجام شد. در این برنامه عنوان شد که حاتم عسگری تعزیه‌هایی خوانده که تاکنون منتشر نشده و امیرحسین مدرس هم این موضوع را به فرهنگستان هنر گوشزد کرد و گفت پخش این آثار، نیازمند همت و حمایت اهالی فرهنگستان هنر است.
 
پس از این بخش سید حسین متولیان در کنار امیرحسین مدرس قرار گرفت و درباره ویژگی‌ها و مشخصه‌های شعر عاشورایی گفت: «برای رسیدن به شعر خوب در این زمینه نیاز به یک‌سری مقدمات است. امروز از فردی که از پایین‌ترین سطح این اشعار در هیأت‌های مذهبی می‌خواند و از سخیف‌ترین واژگان در مدح ممدوحی (که در برابر عظمت او استفاده از کلام بسیار مفاخره‌آمیز ضرورت دارد) استفاده می‌کند تا شعری که مهذب است و تمام مقدمات در باب آن رعایت شده دیده می‌شود. اما مقدمات کدامند؟ به عقیده من بخش اول مقدمات برای سرودن این اشعار، سلوک شخصی شاعر است به این معنی که شاعر از ابتدا مشخص می‌کند که من ذوق، قریحه و قلمم را در این راه خرج می‌کنم. سلوک شاعر در حیطه زندگی، نوع نگاه و تجربه‌های زیستی او است. نوع نگاه شاعر و زاویه دید او در شعر عاشورایی بسیار اهمیت دارد. ما نمی‌توانیم به کسی علاقه‌مند باشیم و در وصف او بدی و خوبی را یکجا بیان کنیم. پس غیرت ما کجا رفته؟»
 

• شاعرعاشورایی باید مقتل‌خوان باشد

این شاعر در ادامه صحبت‌هایش گفت: «نکات مهمی در زاویه دید نقش دارد، نخست این‌که در نگاه شاعر محبت و غیرت باشد؛ یعنی شاعر در مدح کلام گزافه نگوید و دومین نکته دانستن حقیقت است. به این معنی که آنچه می‌گوید حقیقت است یا پر از لکه و ناراستی است؟ اما دستیابی به حقیقت چگونه ممکن می‌شود؟ مشخص است که  این امر با مطالعه و مقتل‌خوانی بدست می‌آید. متأسفانه یکی از آفت‌ها در این مسیر، عادت به آماده‌خوری و دست دوم گرفتن اطلاعات است. یعنی شاعر خود به مطالعه و تحقیق نمی‌پردازد و به شنیده‌‎ها کفایت می‌کند. شنیده‌هایی که صحت و استناد آن بدرستی مشخص نیست و این باعث می‌شود از تأثیرگذاری روضه و منبرها کاسته شود.»
 

• شاعر باید علاوه بر ذوق و سلوک باطنی مسلح به مجلس و کتاب باشد

پس از پخش گزیده‌ای از آثار عاشورایی، امیرحسین مدرس با تأکید به نقش مطالعه در سرودن اشعار عاشورایی و اشاره به اینکه شاعر عاشورایی باید برای سرودن اشعار دو نکته را رعایت کند تا شعر و ترانه او تأثیر لازم را بگذارد گفت: «شاعر نخست باید بهره‌ای از روضه‌خوانی‌های صحیح و سمع روضه خوب از روضه‌خوانان با اصالت داشته باشد و نکته دیگر اینکه مقتل خوانده باشد و اطلاعات جامع از طرق مختلف کسب کرده باشد. فردی که مقتل نخوانده باشد و نداند مقتل عبدالرزاق مقرم چیست و لحوف سیدابن طاووس، مقاتل الطالبین و حمید بن مسلم را نشناسند و آخرین مقتل نزدیک  به روزگار ما «عبدالزهرا کعبی» را نخوانده باشد، نمی‌تواند متوجه شود دوربین  نگاه خود را کجای کار بگذارد. تنها زمانی که شاعر مسلح به دو سلاح مجلس و کتاب شود، می‌تواند به خوبی واقعه‌نگاری کند. به‌طور نمونه در اثری که از آقای مجاهدی شاعر معاصر سروده شده، شاهد نکته‌یابی صحیح از واقعه عاشورا هستیم. این اثر از زبان حضرت زینب (ع) بیان شده که هم نوع کلام و هم اصالت با کلام گذشته در این شعر حفظ شده است. این شعر در انجمن ادبی و هم در مجلس روضه قابل خواندن است. در واقع اثری دو وجهی است و به واقع از این شعر مشخص است که شاعر علاوه بر ذوق و سلوک باطنی، مسلح به مجلس و کتاب است؛ نکته‌‌ای که کمتر شاهد آن هستیم.»
 

• نسلی که تنها کپی‌خوانی می‌کند!

سید حسین متولیان در تکمیل حرف‌های امیر حسین مدرس گفت: «برخی از ما، خود را در معرض وقایع قرار نمی‌دهیم و حتی از تکنولوژی جدید به نفع افزایش سطح آگاهی‌های مذهبی بهره نمی‌گیریم. البته این موضوع تنها در خصوص ترانه‌های آئینی دیده نمی‌شود بلکه درباره تمامی ترانه‌ها مرتکب این کم‌کاری می‌شویم. نسل اول ترانه‌سرایی پیش از انقلاب ما، اشعار حافظ، سعدی و مولانا و... را می‌خواندند و تمام بضاعت ادبی را ورق می‌زدند و خروجی این کار نوآوری همراه با حفظ بضاعت بود. این باعث می‌شود ترانه تا به امروز شنیدنی باشد؛ نسل بعدی این ترانه‌ها را بازآفرینی همراه با نوآوری می‌کند و نتیجه کار، دو پله از ترانه اصلی پایین‌تر است زیرا کپی درجه دو است و نسل بعدی ترانه، بی‌آنکه حافظ و سعدی بخواند و بداند، به‌طور نمونه سید حسین متولیان می‌خواند. این باعث می‌شود ترانه عاشقانه و کوچه بازاری ما هم سطح سخیف پیدا کند و این موضوع در شعر آئینی هم اتفاق می‌افتد به گونه‌ای که افراد حاضر به برداشتن آب از سرچشمه نیستند.»
 

• رعایت ادب شرط نخست ترانه‌سرایی عاشورایی است

امیرحسین مدرس با بیان این‌که اهل بیت و اصحاب سیدالشهدا در میدان جنگ بداهه و رجزخوانی داشتند گفت: «به‌طور نمونه حضرت عباس با دست بریده در میدان جنگ رجزخوانی داشتند و ما امروز برای کسانی شعر می‌گوییم که امیران کلام هستند.»
 
متولیان در این‌باره گفت: «گهگاه ما ساحت شعر آئینی را با ترانه‌سرایی معمول اشتباه می‌گیریم. من به عنوان ترانه‌سرا می‌توانم بسیاری از واژگان و الفاظ را به خدمت شعر بگیرم ولی زمانی‌که به ساحت اهل بیت می‌رسم باید توقفی محکم داشته باشم. یعنی نگاهی به عظمت موضوعی داشته باشم و وقتی عظمت موضوع را دیدم، تشخیص دهم چه واژه‌ای متناسب با این عظمت است. به‌طور نمونه، واژگان محاوره معمولاً باید برای کودکان استفاده شود و اگر برای امام حسین و قمر بنی‌هاشم استفاده شود، زننده است. اما اگر از زبان حضرت علی‌اصغر بیان شود، زبان حال می‌شود و قابل پذیرش است. در فرهنگ تعزیه‌خوانی ما، اگر دقت کنید مخالف‌خوان‌ها تحریر ندارند و گویش‌هایی دارند که  به شکل پرتابی است. این نشان‌دهنده خرده فرهنگ‌ها است. یا در تعزیه علی‌اکبر خوان کنار سیدالشهدا تحریر نمی‌دهد زیرا بیان‌گر فرهنگی است که می‌گوید کوچکتر در برابر بزرگتر چه‌چه نمی‌زند. تمام این خرده فرهنگ‌ها وجود دارد و کافی است به آنها دقت شود.»
 

•   ورود واژگان سخیف از زبان ذاکران

متولیان در ادامه حرف‌هایش گفت: «انتخاب واژگان در شعر عاشورایی اهمیت زیادی دارد و واژه باید متناسب با ممدوح باشد. متأسفانه امروز شاهد واژگان سخیفی از زبان ذاکران همانند «تک می‌زنم» و «پیامک می‌زنم» هستیم. واقعا اگر در مقابل ممدوحی با این عظمت قرار بگیریم، باید از این واژه‌ها استفاده کنیم؟! یکی از دردسرهای ما این است تمامی این مباحث را ده ماه جمع می‌کنیم و در دهه محرم به آن می‌پردارزیم. در حالی‌که باید بعد از این ایام، هم به آسیب‌شناسی محرم و روضه‌ها بپردازیم و نقشه راه بدست بیاوریم که حداقل برای تولید اشعار در سال آینده به آن فکر کنیم. این موضوع یکی از دل نگرانی‌ها است که باید برای آن برنامه داشت و تفکر کرد.»
 

• تجلیل از شعرا و هنرمندان آئینی

متولیان در تقدیر از همت محمد سادات اخوی درجمع‌آوری مجموعه پرده عشاق از جانب او گفت: «استاد سادات اخوی، نواهای ذاکران قدیم را جمع آوری و پالایش کرد و در این مجموعه نزدیک به چهل ذاکر و زندگی‌نامه آنها را مطرح کرد. همچنین آریا عظیمی‌نژاد یکی از کسانی است که طی این سال‌ها با نوا و موسیقی خود افراد بسیاری را با موسیقی مناسبتی و آئینی آشتی داده است. در حوزه پژوهش مهدی امیر فروغی از دیگر عزیزان در این عرصه هستند که ضرورت دارد در برنامه ساعت 25 معرفی شوند. جمع‌آوری این مجموعه‌ها بخشی از سلوک شاعر و رفتار درونی ذاکر را انتقال می‌دهد. یعنی مرحوم حداد و حاج اکبر ناظم در خواندن سلوک خود را نشان می‌دهند و از این موضوع می‌توان متوجه شد با چه ادبیاتی باید سمت سرودن اشعار رفت.»
 
در ادامه برنامه آیتمی در معرفی آثار و شعرخوانی استاد سیدعلی موسوی گرمارودی به سمع و نظر بینندگان رسید که در آن یکی از آثار ارزشمند این استاد بزرگ کتاب «آغاز روشنایی آینه» معرفی شد و در ادامه بحث، امیرحسین مدرس به معرفی اشعاری از حسین منزوی در مدح قیام عاشورایی و خصایص بی‌نظیر این اشعار پرداخت و پس از آن متولیان راجع به شعر نیمایی و ارادت نیما و شعر محتشم به مذهب و اشعار مذهبی گفت: «شعر آئینی محتشم با آئین و مناسبت‌ها جور در می‌آید. بنابراین شعری که در مدح حضرت سید‌الشهدا خوانده می‌شود باید باعث حال خوش و رشد ما شود. اتفاقی که درترجیع‌بند محتشم به افراد دست می‌دهد.»
 
مدرس در تکمیل صحبت‌های متولیان گفت: «شعر محتشم حال روحی ما را خوب می‌کند جوری که نیاز به چیز دیگری نیست. این سخن افراد بسیاری است و ئکاری که ترانه باید با دل افراد بکند، غیر از این نیست. از این شعرا بسیارند؛ فیاض لاهیجی، هزین لاهیجی، ادیب المملاک فراهانی و مرحوم حجت الاسلام نیر تبریزی از جمله آنها هستند.»
 

• رفتارهای نمادین سلوک شاعر را شکل می‌دهد

پس از پخش نماآهنگی با نام «سیدباقر» با صدای حامد عسگری، مدرس چهارپاره‌ای از «محمد عبدالحسینی»، شاعر و خواننده خواند و از آن به عنوان اثری به یادماندنی یاد کرد و از متولیان خواست نمونه‌های دیگری از این اشعار خوب را معرفی کند: «آثار درخشانی طی این سال‌ها خلق شده ولی  هنوز هم تعداد آنها کم است. یکی از آنها آلبوم «خورشید یا ماه نی» اثر امیرحسین مدرس و آلبوم «ذوالجناح می‌آید» استاد نجفیان و آلبوم «وداع» استاد سراج هستند که انگشت شمارند. آثار باید برای آیندگان ماندگار شود.»
 
او در انتهای بحث گفت: «باید باور کنیم در پیشینه هنر آئینی ما، برای بیان یک بیت شعر، گه‌گاه هنرمندان چله می‌نشستند. جناب مقبل بیست و چهار ساعت از اتاق بیرون نمی‌آید تا ابیاتی طوفانی خلق شود. اگر محسن حججی را به عنوان شهید امروز دوست دارم به دلیل رفتار نمادین و شاعرانه او است. رفتاری که مادری را بر این می‌دارد که در شب شام غریبان بالش از زیر سر فرزندان بردارد تا حال فرزندان امام حسین را متوجه شوند که سر بر سنگ گذاشتند. این موضوع سلوک رفتاری را شکل می‎‌دهد و شاعر عاشورایی باید این سلوک را در شعر منعکس کند که این هم از رفتن به روضه‌های قدیم و همین پیاده‌روی اربعین بدست می‌آید. اگر این اتفاق رخ بدهد، به تحقق آنچه از شعر آئینی انتظار داریم می‌رسیم.»