موسیقی ما - نادر مشایخی رهبر سابق ارکستر سمفونیک تهران و آهنگساز و رهبر ارکستری که در کارنامه‌اش ساخت بیش از ۹۶ قطعه موسیقایی به چشم می‌خورد، این روز‌ها مشغول تجربه فضای تازه‌ای است. مشایخی در سال ۱۹۸۸ برای اولین بار در سالن شوبرت - کنسرت هال وین مقابل تماشاچیان ایستاد و در مقابل ابراز احساسات آن‌ها نسبت به اولین اجرای قطعه نوشته او (که توسط آنسامبل سازهای زهی آزاد اجرا می‌شد) سر فرود آورد. نکته جالب اینکه سال‌ها بعد از مشایخی در‌‌ همان سالن و در قالب فستیوال وین تجلیل شد و «موسیقی ما» در این مجال با نادر مشایخی گفت‌و‌گویی انجام داده تا درباره تازه‌ترین کارهای این رهبر ارکستر شناخته شده صحبت کند:
 

• - گویا شما به عنوان اولین رهبر ارکستر خانه هنرمندان انتخاب شدید! این خبر درست است؟

بله البته. خانه هنرمندان در صدد بود در ابتدا یک ارکستر کوچک تاسیس کند و در ادامه آن را توسعه دهد. مسئله این بود که در ابتدا یک آنسامبل درست شود. هدف اصلی این آنسامبل هم این بود که موسیقی معاصر را اجرا کند. از من دعوت به همکاری شد و پرسیدند آیا علاقه‌مند به همکاری هستم یا خیر. برای من این یک حرکت جالب بود چرا که مسئله اصلی ارکستر در ایران که همواره هم باعث جلوگیری از دوام آن شده مسائل مالی است چرا که موارد هنری و حرفه‌ای تنها یک بخش کار است و برطرف کردن مسائل مالی هم در جای خود هائز اهمیت است. در این تجربه سعی شده از لحاظ مالی کمک‌ها صورت بگیرد. اتفاقاتی که لازم است بیافتد به طور کامل نیافتاده اما هر روز شرایط در این باره با پیشرفت همراه است. امیدوارم این مسیر ادامه پیدا کند.
 

• - برای پذیرفتن این سمت چه کسانی با شما صحبت کرده‌اند؟

از خانه هنرمندان آقای اردلان و آقای سرسنگی با من صحبت کرده‌اند. دوستانی که از طرف خانه هنرمندان مرا مسئول کردند خوشبختانه این اختیار را به من دادند که برنامه کنسرت را خودم تعیین کنم. یعنی کار به گونه‌ای پیش برود که بحث فقط موسیقی و مسائل هنری باشد ولاغیر.
 

• - ارکستر خانه هنرمندان با اکسترهای دولتی که تاکنون در ایران وجود داشته‌اند چه تفاوتی دارد؟

مشکلی که ارکسترهای دولتی همواره با آن دست به گریبان هستند این است که مسائل هنری تحت الشعاع مسائل دیگر قرار می‌گیرد. در حالی که دولت وظیفه‌ای جز ارائه کار شنیداری ندارد. در همین راستا هم ارکس‌تر خانه هنرمندان به بیان‌های غیر از موسیقی نمی‌پردازد چرا که اساسا موسیقی فقط از اصوات تشکیل شده و اصلا بیان دیگری ندارد. بنابراین من در صدد گفتن حرف خاصی نیستم. کم کم شرایط بهتر می‌شود. تمریناتمان هم از دو هفته دیگر به طور رسمی شروع می‌شود. البته در حال حاضر با سولیست‌ها صحبت شده و نت‌ها نیز در اختیار آن‌ها گذاشته شده است. اما آغاز تمرین‌های اصلی ارکستر به دو هفته زمان نیاز دارد.
 

• - آیا در مورد مسائل مالی به یک توافق قطعی رسیده‌اید؟

در حال حاضر به نقطه ثابتی نرسیده‌ایم. وقتی شما یک ارکستر دارید باید بدانید حدودا ۱۵ پست مختلف وجود دارد که این ارکستر را همراهی می‌کنند. انجام کارهای اداری، مالی، تبلیغات، کتابخانه ارکستر، مسئول سازهای و... از جمله افرادی هستند که به آن‌ها نیاز است و بنابراین جز کسانی هستند که باید تامین شوند. در ادامه به نوازنده‌ها می‌رسیم. خوشبختانه در حال صحبت با اسپانسر‌ها هستیم و کار دارد پیش می‌رود. من به این مقوله هم امیدواری ویژه‌ای دارم.
 

• - ارکستر شما تغییرات ساختاری مهمی در مقایسه با شیوه ارکسترداری که تاکنون در ایران با آن مواجه بودیم دارد؟

قطعا. این ارکستر قرار است به صورت کامل با نحوه ساختمانی ارکستر در قرون قبل تفاوت کند. توضیح این نکته هم ضروری است که ساختار ارکستر سمفونیک تهران هنوز مشابه ارکسترهای قرن ۱۹ بود و نتیجه‌اش هم همانی شد که دیدیم. باز هم اگر تغییر ساختاری در این ارکستر (ارکستر سمفونیک) ایجاد نشود به مشکل خواهد خورد. چرا که مسئله ارکستر سمفونیک اصلا مسئله مالی نیست. وقتی ساختار این ارکستر درست شود، مسئله مالی‌اش هم درست خواهد شد. از ابتدا به نحوی مشغول ترتیب ساختار این ارکستر هستم که مطابق شرایط امروزه باشد و تفکر قرن ۱۹ در ساختار آن شکل نگیرد.
 

• - کمی درباره این تفاوت‌ها صحبت کنید!

در وهله اول باید گفت ارکسترهای دولتی و آنهایی که فقط از طریق دولت تامین می‌شوند با این موضوع درگیرند که اگر مسئله مالی پیش آمد کسانی که باید بودجه را کم کنند در ابتدا بر روی مسائل هنری دست می‌گذارند. در مسائل هنری هم اولین کسانی که ضرر می‌کنند کسانی‌اند که در حال کار در حوزه هنر معاصر به طور اعم و موسیقی معاصر به طور اخص هستند. بنابراین در وهله اول بودجه آن‌ها کم می‌شود. برای دولت‌ها شاید مهم نباشد هنر مدرن پیشرفت کند. ما باید این موضوع را برای آن‌ها روشن کنیم که از دورن هنرمندانی که هم اکنون در حال کار بر روی معاصر هستند همان‌هایی خواهند بود که دولت می‌تواند ۲۰۰ سال بعد با آن‌ها پول در بیاورد.
 

• - آقای مشایخی این ادعا کمی دور از دسترس نیست؟

این اتفاق حداقل در کشورهای اروپایی مثل آلمان و اتریش و ایتالیا اینگونه است که «یوهان اشتراوس» و «موتزارت» هم اکنون برای آن‌ها بازده مالی دارند.
 

• - از میان سولیست‌هایی که با آن‌ها صحبت کرده‌اید با کدام یک از آن‌ها به توافق قطعی رسیده‌اید؟

از میان سولیست‌ها حضور آقای آرمان فهیمی (پیانیست) و خانم سارا دانش (پیانیست) قعطی است. هر دو این‌ها پیانیست‌های عالی و درجه یکی هستند. افراد دیگری هم هستند که سطح کارشان خوب است و مطمئنا حضورشان در ارکستر خانه هنرمندان با استقبال مواجه خواهد شد.
 

• - آیا کارهایی که اجرا می‌کنید صرفا موسیقی ارکسترال معاصر غربی را پوشش می‌دهند؟

نه. من رپرتوار ارکستر را به سه بخش تقسیم کرده‌ام. یک سوم از کار‌ها مربوط به موسیقی کلاسیک دوران مختلف گذشته (کلاسیک، باروک، رومانتیک) است، یک سوم دیگر مربوط به موسیقی مدرن کشورهای دیگر است و یک سوم آن مربوط به موسیقی مدرن ایران (کارهای آهنگسازان قدیمی و معاصر) است.
 

• - با توجه به اینکه در صحبت‌هایتان گفتید نت‌ها را به سولیست‌ها داده‌اید تا برای تمرین آماده شوند می‌شود در مورد رپرتواری که برای اولین اجرا در نظر گرفته‌اید صحبت کنید؟

دوست دارم این بخش به عنوان یک سورپریز باقی بماند به این خاطر که واقعا یک سورپریز است.
 

• - اجرا‌هایتان را در خانه هنرمندان انجام خواهید داد؟

خیر. ما اصلا در خانه هنرمندان هیچ اجرایی نداریم چرا که سالن‌های خانه هنرمندان به لحاظ آکوستیکی برای اجرای موسیقی طراحی نشده‌اند.
 

• - بنابراین سالن خاصی را برای این کار در نظر گرفته‌اید؟

تالار وحدت و برج میلاد از جمله محل‌هایی هستند که برای اجرا در آن‌ها صحبت‌هایی مطرح شده اما در مورد برج میلاد‌‌ همان مشکلی وجود دارد که در مورد سالن‌های خانه هنرمندان به آن‌ها اشاره کردم. در واقع حتی تالار وحدت هم از نظر آکوستیکی وضعیت چندان مناسبی ندارد.
 

• - چطور؟

اولا به این خاطر که برای اپرا ساخته شده و ثانیا در طول این سال‌ها تعمیراتی در تالار وحدت اتفاق افتاده که وضعیت صدادهی سالن را با مشکل مواجه کرده است. حدود ۳۰ درصد صدادهی تالار وحدت کاهش پیدا کرده و بدون تقویت صدایی و وجود میکروفن مشکل وجود دارد. تا آنجا که زیبایی و لطافت سازهای ایرانی همچون سه تار در این سالن شنیده نمی‌شود. حتی رفلکسورهایی که در پشت صحنه به منظور انتقال صدا به طرف شنونده ساخته شده به قدری تغییر کرده که به نگه دارنده صدا تبدیل شده.
 

• - شما پیش از این تجربه رهبری در ارکستر سمفونیک را هم داشته‌اید. آیا از طرف خانه هنرمندان ایران به شما ضمانت اجرایی داده شده که ارکستر خانه هنرمندان وارد گرفتاری‌هایی که دیگر ارکستر‌ها به آن‌ها دچار شدند نشود؟

تمام سعی همین است. من پشت این قضیه ایستادم که ما نمی‌توانیم پروژه‌ای کار کنیم چرا که این نحوه کار کردن برای نوازنده‌ها پذیرفتنی نیست. اگر خواستار داشتن یک نوازنده به صورت دائم هستیم باید راه دیگری را پیش بگیریم. آنچنان که اگر بخواهیم به صورت پروژه‌ای کار کنیم این امکان وجود دارد که نوازنده ما با جای دیگری هم قراری بگذارد و مجبور شود برود. بنابراین فراهم کردن شرایط مالی درست‌‌ همان کاری است که خانه هنرمندان در صدد انجام آن است و به نظر من این یک موقعیت بسیار عالی است. در حال حاضر آقای اردلان و آقای سرسنگی مشغول کار هستند.