موسیقی ما - جواد رهبر: این روزها عادتمان شده که در کنار تماشای هر فیلم جدیدی و یا حتی آثار کلاسیک به سراغ حاشیهٔ صوتی – و یا ساندتراک (soundtrack) – آن هم می‌رویم و قطعه‌های ساخته شده برای آن فیلم و یا ترانه‌های منتخب آلبوم حاشیهٔ صوتی آن را گوش می‌کنیم و لذت می‌بریم. آلبوم‌های حاشیهٔ صوتی عمدتا سه حالت دارند: اول این‌که مختص فیلم‌های موزیکال هستند و تمامی ترانه‌های فیلم را از ابتدا تا انتها دربرمی‌گیرند. دوم آلبوم‌هایی که موسیقی ساخته و تنظیم شده فیلمی را دربرمی‌گیرند و سوم این‌که ترکیبی از موسیقی اختصاصی یک فیلم و ترانه‌های انتخابی آن هستند.

اولین آلبوم حاشیهٔ صوتی فیلم‌های موزیکال را کمپانی اِم‌جی‌اِم رکوردز به بازار داد. این آلبوم شامل موسیقی اختصاصی فیلم «تا ابرها کنار بروند» بود. در ابتدا شنوندگان آلبوم‌هایی از این دست را چندان جدی نگرفتند ولی کمپانی دلسرد نشد و موسیقی فیلم‌هایی مثل «خبرهای خوش»، «رژه عید پاک»، «آنی تفنگت را برداشت»، «آواز در باران» و «هفت عروس برای هفت برادر» را هم یکی پس از دیگری روانه بازار کرد.

شاید اولین باری که فروش آلبومی از حاشیهٔ صوتی فیلمی سود فراوانی راهی جیب‌های صاحبان کمپانی خاصی کرد، آلبوم موسیقی فیلم «اتوبوسی به نام هوس» بود که توسط کمپانی کاپیتول رکوردز وارد بازار شد. یکی از پرفروش‌ترین و محبوب‌ترین آلبوم‌های حاشیه صوتی تاریخ سینما هم موسیقی متن فیلم «جنگ ستارگان» است که جان ویلیامز آن را ساخته است.

چند سال بعد کمپانی‌ها دیالوگ‌های فیلم را هم در کنار قطعاتِ موسیقی فیلم قرار دادند و در قالب یک آلبوم حاشیهٔ صوتی به بازار عرضه کردند؛ مثلا در سال 1968 آلبوم کاملی از موسیقی متن و قسمت‌هایی از دیالوگ‌های فیلم «رومئو و ژولیت» اثر کلاسیکِ فرانکو زفیره لی، کارگردان ایتالیایی، راهی بازار شد. این روزها گنجاندن دیالوگ‌هایی از فیلم در آلبوم حاشیهٔ صوتی کاری مرسوم و عادی شده است. کار جالبی که در این زمینه انجام شد این بود که کمپانی برادران وارنر سرتاسر دیالوگ‌های اقتباس سینمایی مایک نیکولز از نمایشنامهٔ معروف ادوارد آلبی یعنی «چه کسی از ویرجینیا وولف می‌ترسد؟» را به صورت آلبومی به بازار داد.

اما امروزه مفهومی که ما از آلبوم حاشیه صوتی سراغ داریم، فراتر از این حرفهاست. این روزها، هر آلبوم حاشیهٔ صوتی ممکن است شامل تمامی موارد بالا باشد، یعنی این‌که موسیقی اختصاصی فیلم، ترانه‌های برگزیده برای آن و حتی بخش‌هایی از دیالوگ های فیلم را هم دربربگیرد. کمپانی‌ها هم دیگر طبق روال معمول بازار عمل می‌کنند و به محض اکران فیلمی، آلبوم حاشیهٔ صوتی آن را هم به بازار می‌دهند تا تماشاگران به محض دیدن فیلم، یا حتی قبل از دیدن آن، بتوانند آلبوم را تهیه و به موسیقی فیلم مورد نظرشان گوش کنند.

در ادامه به آن دسته از ترانه‌هایی خواهیم پرداخت که چه اختصاصی برای فیلمی ساخته شده‌اند و چه این‌که قبلا ساخته و حالا برای استفاده در فیلمی انتخاب شده‌اند؛ ترانه‌هایی که پس از استفاده در فیلمی رنگ و بوی تازه‌ای به خود گرفته‌اند و حتی در برخی از موارد، بدون یادآوری فیلم مورد نظر به سختی می‌توان ترانه مورد نظر را هم به خاطر آورد. درست حدس زده‌اید، می‌خواهیم از همان ترانه‌هایی حرف بزنیم که حالا دیگر بخشی از حافظهٔ جمعی سینمادوست‌ها شده‌اند.

عکس: کاور ساندترک «چه کسی از ویرجینیا وولف می‌ترسد؟»