زنان به تازگی فعالیتهای بیشتری در زمینهی آهنگسازی داشتهاند
آفتاب این بار از غرب طلوع میکند
موسیقی ما - آهنگسازی برای سالیان طولانی حرفهای کاملاً مردانه تلقی میشده است و حتی زنان بااستعداد و کوشایی که مصرانه آهنگسازی کردهاند هم در زیر سایه مردان کارهایشان یا بسیار کمرنگ دیده شده است یا سرانجام از میدان بهدر شدهاند و آهنگسازی را کنار گذاشتهاند. «کلارا شومان» یکی از شهیرترین این آهنگسازان است که پیش از ازدواج با روبرت شومان، آهنگساز بزرگ دوره رومانتیک موسیقی میدانست و پیانو مینواخت. بعدها کلارا هم شروع به آهنگسازی کرد؛ اما همیشه تحت فشار بود، آنقدر که بعد از اتمام یکی از کنسرتهایش گفت: «اشتباه میکردم. خیال میکردم زن بااستعدادی هستم و توانایی آهنگسازی دارم اما اشتباه بود. هیچ زنی نمیتواند. هیچ زنی تا امروز نتوانسته است در آهنگسازی موفق بشود و چه انتظار بیهودهای داشتم که بتوانم من آن زن موفق آهنگساز بوده باشم.»
امروز هنوز در اغلب مراکز آموزشی جهان تعداد دانشجویان زن رشته آهنگسازی بسیار کمتر از مردان است. آثار آهنگسازی زنان البته مانند گذشته کنار گذاشته نمیشوند و در اندازه آثار همتایان مردشان جدی گرفته میشوند؛ اما اثر سالیان طولانی عقب نگاه داشتن زنها کماکان باقی است و شاید زنهای زیادی هنوز جسارت ورود به این حیطه را هنوز ندارند و در ناخودآگاهشان هراس از کلیشههای قدیم باقی است.
در ایران نیز حالی که در این سالها، زنانِ نوازنده نقش مهمی در ار کسترهای مختلف (در تمامی سبکها) داشتهاند و گاه از لحاظِ کمی تعدادشان از نوازندگانِ مرد پیشی گرفته است، به تازگی حضور آنان در عرصهی آهنگسازی را نیز میتوان مشاهده کرد. در ماههای اخیر تعدادی از این آهنگسازان، قطعات یا آلبومهای خود را به انتشار درآوردهاند. در این گزارش نگاهی کوتاه خواهیم داشت به فعالیتِ زنانِ آهنگساز که از گذشته تاکنون در این زمینه فعالیت داشتهاند با این توضیح که نامِ این هنرمندان بر اساسِ حروف الفبا درج شده است.
سوسن اصلانی
سوسن اصلانی را میتوان یکی از قدیمیترین آهنگسازانِ زن ایران دانست. او علاوه بر آن در زمینهی نوازندگی نیز فعال بوده است و او را نخستین رهبر زن ارکستر موسیقی ایرانی میدانند.
«اصلانی» همچنین نخستین گروه موسیقی بانوان پس از انقلاب ۱۳۵۷ را با نام گروه موسیقی «خجسته»، پابهگذاری کرد و در این گروه بسیاری از قطعاتِ خود را به اجرا درآورد. آثار باکلام او با خوانندگانی نظیر علی رستمیان، بهرام سارنگ، داوود فیاضی، سالار عقیلی، علیرضا گلبانگ، محسن فتحی، محمود باقری و بهرام تاج آبادی، به اجرا درآمده است. او همچنین در این سالها کتابهای آموزشی بسیاری را نیز به رشتهی تحریر درآورده است. او خود دربارهی آثارش میگوید: «من سعی کردهام در تمام دستگاهها مجموعه بسازم و تا به حال موفق شدهام چند تایش را بسازم؛ اما به علت گرفتاری بقیه آنها به نتیجه نرسیده است. تمام کارهای من جنبه آموزشی هم دارند. در هرکاری سعی میکنم تمام فرم های یک دستگاه مثل پیش درآمد، مقدمه، تصنیف، چهار مضراب، قطعه ضربی را بگنجانم تا برای علاقهمندان مانند الگو باشد. همهی تلاشهایم آموزشی است و همه با فکر انجام شدهاند؛ اما حتی یک نفر به من نگفت که با توجه به این که خانم هستید و اینهمه مسئولیت دارید و یک همسر بیمار، اینهمه در این مسیر تلاش کرده اید و هیچ کدام از کارهایم را معرفی و تبلیغ نکردند.»
بیتا بهشتیان
«بیتا بهشتیان» فارغالتحصیل رشتهی آهنگسازی است و هماکنون به عضویت کانون آهنگسازان سینمای ایران درآمده است. او الفبای موسیقی را با ساز پیانو نزد اساتیدی چون فلورانس شریفیان، نوین افروز و آریا زند آموخت و فعالیت حرفهای خود را به صورت حرفهای در سال 1368 با تدریس موسیقی کودک در مجموعه «مکتب پارس» آغاز کرد. سپس بهعنوان آهنگساز در حوزه موسیقی کودک به همکاری با صداوسیما پرداخت که حاصل این همکاری قطعاتی چون موسیقی متن فیلمهای آفتابگردانهای وحشی، روز باران و گزارش مریم (بهطور مشترک با مهدی بزرگمهر) است. او در کارنامه خود ساخت موسیقی متن سریال راهیان بهشت تولید شبکه تهران و فیلمهای مستند آینه مهر و شنقار را نیز دارد. این هنرمند میگوید: «در زمینهی آهنگسازی متأسفانه کارنامه زنان منفی است، جز معدود آهنگسازان زنی که به صورت پراکنده فعالیت داشتهاند، تاکنون حضور جدی و تأثیرگذاری از آنها دیده نشده است. در باب این مشکل باید یک آسیبشناسی بشود که چرا زنان از ورود به عرصه آهنگسازی واهمه دارند و استقبال نمیکنند. من بارها دیدهام که وقتی خودم را بهعنوان آهنگساز، خارج از جامعه موسیقی معرفی میکنم با تعجب یا تحسین مواجه میشوم. به نظر آنها غیرمعمول است که یک زن، آهنگساز باشد.»
او که بیشتر در زمینهی آهنگسازی برای موسیقی فیلم فعالیت میکند، دراینباره نیز گفته است: « تعداد آهنگسازان زن در سینما بسیار کم است و خب این مسئله دلایل بسیار دارد. در حال حاضر من که عضو کانون آهنگسازان خانه سینما هستم، باید بگویم از میان صد آهنگساز عضو، فقط چهار آهنگساز زن داریم که در زمینه موسیقی فیلم کار میکنند که آنها نیز تقریباً نیمه فعالند. بنابراین زنانی که در عرصه آهنگسازی فعالیت میکنند، عطای موسیقی فیلم را به لقایش میبخشند و ترجیحشان این است در حوزههای دیگری مانند ترانهسازی فعالیت کنند که به مراتب راحتتر است.»
سیما بینا
«سیما بینا» سالهاست که در کنارِ خواندن و تدریس موسیقی، آهنگسازی میکند. او سالها قبل با همراهی محمدابراهیم مالکی به پژوهش و گردآوری ترانههای محلی ایرانی و بازنویسی آهنگهای مردمی و روستایی، بهویژه موسیقیهای محلی زادگاهش خراسان، پرداختهاست. او با سفر به دورافتادهترین نواحی در سرتاسر این ناحیه توانستهاست مجموعهای از ترانهها و آهنگهای کمیاب و تقریباً فراموششده را جمعآوری کند. او در اینباره در گفتوگو با روزنامهی شرق گفته است: « چیزی که می توانم بگویم این است که خود من از میان همین اقوام هستم. من از کودکی با ترانهها و نغمههای محلی خراسانی شروع به خواندن کردم و با راهنمایی پدرم، که استعدادی در زمینه موسیقی و آواز در من دیده بود، کم کم با موسیقی همین منطقه جنوب خراسان و شهر بیرجند و اطرافش که زادگاه پدری ام بود آشنا شدم. طبعا این موسیقی مثل زبان دوم من شده بود. با آن مأنوس شدم و با دوستان و قوم و خویش هامان و مردم این منطقه خو گرفتم و در واقع توی این فرهنگ رشد کردم ولی صرفا به موسیقی محلی نپرداختم. شاید بهتر باشد بگویم که در اجرای موسیقی محلی مهارت و تخصص پیدا کردم. همه نوع موسیقی اصیل ایران، موسیقی ردیفی و غیره را کار کردم؛ در هر زمینه ای از موسیقی سنتی که فکر کنید.»
گیتی پاشایی
«گیتی پاشایی» ردیفهای موسیقی سنتی را نزد فرامرز پایور، مهدی فروغ و محمود کریمی آموخت و در واشینگتن آمریکا لیسانس هارمونی و ارکستراسیون گرفت. او در سال ۱۳۵۴ بر روی شعرهای شاعران معاصر چون مهدی اخوان ثالث، احمدرضا احمدی، محمدعلی سپانلو و نصرت فرزانه آهنگسازی کرد. او پس از انقلاب بهطور جدی به کار آهنگسازی پرداخت و با سه فیلم «تیغ و ابریشم»، «سرب» و «گروهبان» هر سه به کارگردانی مسعود کیمیایی به عنوان آهنگساز فیلم شناخته شد.
تینا جامهگرمی
تینا جامه گرمی نوازنده ویلن و موسسِ کوارتت شهرزاد است که بیش از ده سال است که در زمینهی اجرا و ضبطِ بزرگان موسیقی کلاسیک (ایرانی و خارجی) فعالیت میکند. او موسیقی را از کودکی با ساز سنتور شروع کرده و سپس با ورود به هنرستان موسیقی ساز ویلن کلاسیک را ادامه داده است. او فارغ التحصیل کارشناسی ارشد موسیقی از دانشگاه هنر تهران است و ویلن را نزد اساتیدی نظیر سیاوش ظهرالدینی و ابراهیم لطفی آموخته است. او به تازگی در زمینهی ساختِ و تنظیمِ قطعاتی در موسیقی کلاسیک فعالیت میکند.
گلنوش خالقی
گلنوش خالقی (فرزند استاد روحالله خالقی) اگرچه نخستین زن ایرانی بود که بهصورت تخصصی در رشتهٔ رهبری موسیقی تحصیل کرده بود، اما او را میتوان یکی از مهمترین آهنگسازانِ زنِ ایران دانست. گلنوش خالقی جدا از تنظیم آثار استادان موسیقی ایرانی برای آواز گروهی و ارکستر، خود نیز آثار گوناگونی به ویژه برای پیانو با الهام از موسیقی دستگاهی و محلی ایران آفریده است. تعدادی از این آثار با اجرای تارا کمانگر ضبط شده که هنوز منتشر نشده است.
گلفام خیام
«گلفام خیام»، آهنگسازی است که قطعاتش توسط نوازندگان و ارکسترهای مختلف اجرا شدهاست. برخی از قطعاتِ او به سفارش نوازندگانی همچون استفان اشمیت، ویلیام کانگایزر، آنسمامبل گیتار کوپنهاگ، پروژهٔ آهنگسازی فستیوال بلگراد به سفارش انستیتو گوته، و ارکستر مجلسی ژنو نوشته شده است.
این هنرمند همچنین به آهنگسازی و تحقیق روی تکنیکهای سازهای زخمهای ایرانی پرداخته و جایزهٔ منتخب آهنگسازی روستروم پاریس در حوزهٔ «پنجرهای بهروی جهان» را به دست آورده است. او در ایران آثاری با نشر هرمس و آوای پارسیان و در خارج از ایران با نیو فوکس در آمریکا، نشر دوبرمن ـ یاپان کانادا و همچنین نشر ای.سی. ام دارد.
آفتاب درویشی
آفتاب درویشی زیر نظر اساتیدی چون دکتر آذین موحد و دکتر کیاوش صاحبنسق در رشته نوازندگی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. در همان دوران دانشجویی همکاری با دانشکده تئاتر و آهنگسازی برای تئاترها و فیلمهای کوتاه و انیمیشن را آغاز کرد. او در کنسرواتوار آمستردام در رشته آهنگسازی برای فیلم فارغالتحصیل شد و هماکنون به آهنگسازی مدرن در کنسرواتوار سلطنتی لاهه میپردازد. خلق بافتهای متنوع سازی و آوازی و به کارگیری فرهنگهای موسیقایی مختلف و تلفیق آنها از موضوعاتی است که آفتاب درویشی در سالهای اخیر بر روی آنها کار کرده است و در این عرصه دست به تجربیات متفاوتی از جمله موسیقی کنسرتی، موسیقی فیلم، انیمیشن و تئاتر زده است.
آفتاب در جشنوارههای متعددی در آسیا و اروپا شرکت کرده و با آنسامبلهای متعدد و شناخته شدهای در سال های اخیر همکاری داشته است.
آفتاب درویشی در سال ۲۰۱۵ برنده جایزه Music Education از مرکز Listhus artistic resideny و در سال ۲۰۱۶ برنده جایزه Tenso Young Composers award 2016 به عنوان نخستین زن غیراروپایی برنده این مسابقه شد.
بهناز ذاکری
«بهناز ذاکری» از جمله نوازندگان و آهنگسازان پیشکسوتِ موسیقی ایران است که پایاننامه دانشگاهیاش همکاری علمی هنری با «محمدرضا لطفی» بود. او پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران اولین کنسرت بانوان بدون خواننده را در سال ۱۳۷۱ با دو گروه «سماعی» و «گلبانگ» سرپرستی کرد. او آثار متعددی را اجرا کرده است که از جملهی آنان میتوان به آلبوم «شور نوا» اشاره کرد.
مهین زرین پنجه
مهین زرین پنجه تحصیلات خود را در هنرستان موسیقی ملی به ریاست روحالله خالقی آغاز کرد و علم و هنر موسیقی را از اساتیدی چون ابوالحسن صبا، روحالله خالقی، حسین تهرانی و جواد معروفی فرا گرفت. بعدها نواختن موسیقی کلاسیک اروپایی با پیانو را نزد امانوئل ملیک اصلانیان و موسیقی ایرانی را با مرتضی محجوبی ادامه داد.
مهین زرین پنجه تاکنون بیش از ۶۰ قطعه موسیقی ساختهاست که تعدادی از آنها نیز توسط ارکسترهای بزرگ دنیا ضبط و اجرا شدهاست که از جملهی آن میتوان به اُپرای «لیلی و مجنون» (قطعات ارکستری) با اجرای ارکستر سمفونیک Baltica و با رهبری Bohdan Jarmolowicz اشاره کرد که «موسسه فرهنگی-هنری ماهور» آن را در ایران منتشر کرد.
نوشین پاسدار
«نوشین پاسدار» فارغ التحصیل هنرستان موسیقی در سال ۷۸ / فارغ التحصیل موسیقی از دانشگاه هنر در مقطع کارشناسی ارشد است و تاکنون با گروههای متعددی فعالیت داشته است. او به تازگی آلبوم «چله نشین»را آهنگسازی کرده است که با صدای «حسین علیشاپور» منتشر شده است.
نگین زمردی
نگین زمردی نوازندگی پیانو را از کودکی نزد استادان برجستهای چون وسکی اوهانسیان و فریماه قوامصدری آموخت و کارشناسی ارشد خود را در رشتهٔ آهنگسازی در سال ۱۳۸۸ با رتبهٔ برتر دریافت کرد. آثار مختلفی از او منتشر و در جشنوارهها و سالنهای کنسرت، از جمله تالار رودکی، اجرا شد و از جملهٔ آنها میتوان به قطعهٔ «سایه» برای فلوت و پیانو در جشنوارهی آهنگسازان معاصر تهران، کوارتت زهی «ناگهان» توسط گروه چهارنوازی ایرانیِ «چهارگان»، کوارتت زهی «کوچ» توسط «کوارتت رِسپینا»، و قطعهٔ «رقص پروانه» در شب پیانوی آهنگسازان معاصر اشاره کرد.
نگین زمردی علاوه بر آهنگسازی، دستی در بداههنوازی دارد و در جشنوارهٔ «شبهای موسیقی فرشته» او یک شب از اجراها را به خود اختصاص داد.
رابعه زند
رابعه زند (نوازنده قانون و چنگهای باستانی) است که در زمینهی آهنگسازی نیز فعال است. او مدتی قبل آلبوم «قانون بیقانون» را منتشر کرد. این اثر شامل دو بخش است و ۱۱ قطعه را دربرمیگیرد. در بخشی از اثر، با توجه به دستگاههای شور و دشتی، فواصل کلاسیک را در نظر گرفته و در بخش دوم به دستگاه نوا پرداخته است. «قانون بیقانون» یک اثر فرمال است که زند، آن را براساس موسیقی ایرانی نوشته است. خودش در این باره گفته است: «در شرایطی که بسیاری از آثاری که برای «قانون» منتشر شدهاند، به اجرای آثار قدما اختصاص داشتهاند، اما این اثر کاملا آهنگسازی است.»
سودابه سالم
«سودابه سالم» سالها بهطور مستمر در زمینه موسیقی کودکان با رویکرد استفاده از عناصر موسیقی ایرانی و بومی فعالیت کردهاست. او همچنین دورههایی را در زمینه موسیقی درمانی، خلاقیت و آموزش موسیقی در اتریش گذراندهاست. او در سال ۱۳۷۷ جایزه بهترین موسیقی را از جشنواره تئاتر دریافت کرد.
از جمله فعالیتهای سودابه سالم میتوان به آهنگسازیهای متعدد در زمینهی موسیقی کودک اشاره کرد. بسیاری از آثار او توسط ارکستر کود کان ایران زمین و ودا اشاره کرد. او همچنین پروژه موسیقی درمانی را با همکاری یونیسف در کانون اصلاح و تربیت انجام داده است.
آلبومهای «زیر گنبد کبود»، «سه پرده شاهنامه»، «بازیهای آوازی ۱ تا 4» از جمله آثار اوست.
ملیحه سعیدی
ملیحه سعیدی ساز قانون را با لحنی کاملاً ایرانی و هم رنگ با سایر سازهای موسیقی دستگاهی از این ساز می نوازد. در سالهای اخیر علاوه بر تکنیک دو انگشتی، با ابتکار ملیحه سعیدی شیوه ده انگشتی نوازندگی قانون نیز رونق گرفتهاست. او پس از ۲۲ سال تحقیق در سال ۱۳۶۹ کتاب «آموزش ساز قانون» را با نظر و همکاری حسین دهلوی به چاپ رسانید. همچنین کتاب «ردیف میرزا عبدالله برای ساز قانون» به همراه شش سی دی با تنظیم و نت نویسی ملیحه سعیدی در سال ۱۳۹۵ منتشر شد.
او در این سالها به ساخت قطعههای ارکستری و تصنیف و ساخت قطعات موسیقی برای ساز قانون پرداخته است. از جمله آثار او میتوان به آلبومهای شبنم صحرایی، نوای دل، نوای غربت (مشترک با سید نورالدین رضوی سروستانی
آهوی وحشی و نوی قریه اشاره کرد.
سوسن شاکرین
«سوسن شاکرین» موسیقی متن نمایشنامه رادیویی «آهسته با گل سرخ» و موسیقی نمایش عروسکی «ماه پیشونی» را نوشته است. او برای پنج فیلم بلند سینمایی در ایران و دو فیلم در هلند موسیقی متن ساخته است. افسانه مه پلنگ، برخورد، یاد و دیدار، گل و بهخاطر همه چیز موسیقی متنهای او در ایران است.
نام سوسن شاکرین پس از شیدا قراچهداغی و گیتی پاشایی به عنوان سومین زن در موسیقی فیلم، در فرهنگ سینمای ایران به ثبت رسیده است.
شیدا قراچهداغی
«شیدا قرهچهداغی» تا سالها یکی از فعالترین آهنگسازان در زمینه موسیقی فیلم بود و برای حدود چهل کار، موسیقی متن نوشت. او کار در زمینه موسیقی فیلم را با فیلم کوتاه «آن که خیال کرد، آن که خیال بافت» کار مرتضی ممیز آغاز کرد و بعد برای فیلمهای داستانی رگبار (۱۳۵۱) و کلاغ (۱۳۵۶) از بهرام بیضائی، مجموعهٔ تلویزیونی غارتگران (۱۳۵۶) اثرِ محمد متوسلانی و فیلم شطرنج باد از محمدرضا اصلانی موسیقی نوشت. در عنوانبندی مجموعه تلویزیونی دائی جان ناپلئون نیز نام وی با عنوان «انتخاب موسیقی متن» نوشته شدهاست.
او همچنین در دورهٔ فعالیتش در کانون در کنار آموزش، برای چندین داستان کودک موسیقی ساخت که توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به صورت صفحه منتشر شدند.
ٔقرهچهداغی در سال ۱۹۸۹ (۱۳۶۸ خورشیدی) روی ترجمه انگلیسی منظومه «پریا» از احمد شاملو یک «اپرا-باله» ساخت. این اثر در همان سال در تورنتو روی صحنه رفت. شیدا قرهچهداغی اپرای دیگری به نام «سرنوشت یا اتفاق» نیز نوشته که تاکنون اجرای صحنهای نداشتهاست.
فوزیه مجد
«فوزیه مجد» در سال ۱۳۴۵ با دریافت بورسیه از دولت فرانسه راهی این کشور شد و نزد نادیا بولانژه آموزش آهنگسازی را پی گرفت. «مجد» در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایران، روی تحقیق و پژوهش در زمینه موسیقی نواحی و موسیقی ردیف متمرکز شد. او با سفر به خراسان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و … به همراه گروهی که خود بنا نهاده بود، مجموعههایی از موسیقی نواحی، اقوام و ردیفی را گردآوری کرد.
جمعآوری ردیفهای سعید هرمزی، یوسف فروتن، عبدالله دوامی، نورعلی برومند و نمونههای موسیقی محلی خراسان مانند: اجراهایی از حسین یگانه، اولیاقلی یگانه، مختار زنبیل باف، حمرا گل فروز، نظرمحمد سلیمانی و…، با یاری مهدی کمالیان از مهمترین دستاوردهای سفرهای پژوهشی اوست.
از جمله آثار آهنگسازی او میتوان به موسیقی متن فیلمهایی چون پسر ایران از مادرش بیخبر است و سیاوش در تخت جمشید اشاره کرد.
«موسیقی فیلم و نمایش» نیز آلبومی از اوست که به رهبری گلنوش خالقی منتشر شده است.
نیلوفر محبی
«نیلوفر محبی» در سال ۱۳۹۶ آلبوم مستقل خود به نام «از نهان تا بیکران» را منتشر کرده که نامزد دریافت تندیس بهترین آلبوم موسیقی پاپ در پنجمین جشن سالانه موسیقی ما شد. موسیقی فیلم «ماسو» به کارگردانی اصغر محبی و فیلم کوتاه «نهان» به کارگردانی محمد هرمزی از ساختههای اوست. همچنین قطعهٔ «چوپی» بر اساس موسیقی فولکلور کُردی - لُری، با آهنگسازی و نوازندگی وی منتشر شدهاست.
فخری ملکپور
فَخری مَلِکپور با هنرمندانی نظیر: پرویز یاحقی، محمود خوانساری، اسدالله ملک، فرهنگ شریف، رضا ورزنده، حسن کسایی، عبدالوهاب شهیدی و محمدرضا شجریان همکاری داشتهاست. او علاوه بر نوازندگی و آهنگسازی سالها به تدریس پیانو پرداخته است.
نگار خارکن
«نگار خارکن» نوازندهی جوانی است که با کمانچه را نزدِ اساتیدی چون هادی منتظری، سید فرج پوری و اردشیر کامکار فراگرفته است و با بزرگانی چون شهرام ناظری، حسین علیزاده، محمد رضا شجریان، همایون شجریان، علیرضا قربانی و ... فعالیت داشته است. او سالهاست که در زمینهی آهنگسازی نیز فعالیت دارد که آلبوم «آن سیاه افسون کار» مشتمل بر ۱۰ قطعه به سبک ایرانی است که با آواز «حسین علیشاپور» همراه شده است. فضای غالب بر این آلبوم متفاوت از موسیقی سنتی ایرانی است که به آن عادت داریم و حالتی نوگرایانه دارد. نیمی از قطعات آوازی و نیمی دیگر سازی هستند. «آن سیاه افسون کار» بر روی اشعاری از «مهدی اخوان ثالث» در رثای «صادق هدایت» ، «فریدون مشیری» و «کیوان شاهبداغی» برای همراهی کمانچه و کمانچه ی آلتو نوشته شده است.
این در حالی است که او چندی قبل نیز آلبوم «سبز در سبز» را منتشر کرد. این اثر به یاد استاد علیاصغر بهاری ساخته و منتشر شده و شامل نُه آهنگ بیکلام از دونوازی کمانچه و تنبک است.
آذر هاشمی
آذر هاشمی پس از فارغالتحصیل شدن از هنرستان موسیقی به جهت تکمیل تحصیلات خود راهی کشور اتریش، شهر وین شد و در آنجا علوم آهنگسازی و رهبری گروه کر را به مدت ۸ سال فراگرفت. از جمله استادان او میتوان به توماس کریستین داوید، فرامرز پایور، محمود کریمی، فرهاد فخرالدینی و حسین دهلوی اشاره کرد. انتشار آلبوم موسیقی ۶ کاسته آموزشی ردیفهای «ابوالحسن صبا»، انتشار آلبوم موسیقی کودک «کشاورز پیر»، «چهار داستان» و «خرس قهوهای» از جملهی این آثار است.
امروز هنوز در اغلب مراکز آموزشی جهان تعداد دانشجویان زن رشته آهنگسازی بسیار کمتر از مردان است. آثار آهنگسازی زنان البته مانند گذشته کنار گذاشته نمیشوند و در اندازه آثار همتایان مردشان جدی گرفته میشوند؛ اما اثر سالیان طولانی عقب نگاه داشتن زنها کماکان باقی است و شاید زنهای زیادی هنوز جسارت ورود به این حیطه را هنوز ندارند و در ناخودآگاهشان هراس از کلیشههای قدیم باقی است.
در ایران نیز حالی که در این سالها، زنانِ نوازنده نقش مهمی در ار کسترهای مختلف (در تمامی سبکها) داشتهاند و گاه از لحاظِ کمی تعدادشان از نوازندگانِ مرد پیشی گرفته است، به تازگی حضور آنان در عرصهی آهنگسازی را نیز میتوان مشاهده کرد. در ماههای اخیر تعدادی از این آهنگسازان، قطعات یا آلبومهای خود را به انتشار درآوردهاند. در این گزارش نگاهی کوتاه خواهیم داشت به فعالیتِ زنانِ آهنگساز که از گذشته تاکنون در این زمینه فعالیت داشتهاند با این توضیح که نامِ این هنرمندان بر اساسِ حروف الفبا درج شده است.
سوسن اصلانی
سوسن اصلانی را میتوان یکی از قدیمیترین آهنگسازانِ زن ایران دانست. او علاوه بر آن در زمینهی نوازندگی نیز فعال بوده است و او را نخستین رهبر زن ارکستر موسیقی ایرانی میدانند.
«اصلانی» همچنین نخستین گروه موسیقی بانوان پس از انقلاب ۱۳۵۷ را با نام گروه موسیقی «خجسته»، پابهگذاری کرد و در این گروه بسیاری از قطعاتِ خود را به اجرا درآورد. آثار باکلام او با خوانندگانی نظیر علی رستمیان، بهرام سارنگ، داوود فیاضی، سالار عقیلی، علیرضا گلبانگ، محسن فتحی، محمود باقری و بهرام تاج آبادی، به اجرا درآمده است. او همچنین در این سالها کتابهای آموزشی بسیاری را نیز به رشتهی تحریر درآورده است. او خود دربارهی آثارش میگوید: «من سعی کردهام در تمام دستگاهها مجموعه بسازم و تا به حال موفق شدهام چند تایش را بسازم؛ اما به علت گرفتاری بقیه آنها به نتیجه نرسیده است. تمام کارهای من جنبه آموزشی هم دارند. در هرکاری سعی میکنم تمام فرم های یک دستگاه مثل پیش درآمد، مقدمه، تصنیف، چهار مضراب، قطعه ضربی را بگنجانم تا برای علاقهمندان مانند الگو باشد. همهی تلاشهایم آموزشی است و همه با فکر انجام شدهاند؛ اما حتی یک نفر به من نگفت که با توجه به این که خانم هستید و اینهمه مسئولیت دارید و یک همسر بیمار، اینهمه در این مسیر تلاش کرده اید و هیچ کدام از کارهایم را معرفی و تبلیغ نکردند.»
بیتا بهشتیان
«بیتا بهشتیان» فارغالتحصیل رشتهی آهنگسازی است و هماکنون به عضویت کانون آهنگسازان سینمای ایران درآمده است. او الفبای موسیقی را با ساز پیانو نزد اساتیدی چون فلورانس شریفیان، نوین افروز و آریا زند آموخت و فعالیت حرفهای خود را به صورت حرفهای در سال 1368 با تدریس موسیقی کودک در مجموعه «مکتب پارس» آغاز کرد. سپس بهعنوان آهنگساز در حوزه موسیقی کودک به همکاری با صداوسیما پرداخت که حاصل این همکاری قطعاتی چون موسیقی متن فیلمهای آفتابگردانهای وحشی، روز باران و گزارش مریم (بهطور مشترک با مهدی بزرگمهر) است. او در کارنامه خود ساخت موسیقی متن سریال راهیان بهشت تولید شبکه تهران و فیلمهای مستند آینه مهر و شنقار را نیز دارد. این هنرمند میگوید: «در زمینهی آهنگسازی متأسفانه کارنامه زنان منفی است، جز معدود آهنگسازان زنی که به صورت پراکنده فعالیت داشتهاند، تاکنون حضور جدی و تأثیرگذاری از آنها دیده نشده است. در باب این مشکل باید یک آسیبشناسی بشود که چرا زنان از ورود به عرصه آهنگسازی واهمه دارند و استقبال نمیکنند. من بارها دیدهام که وقتی خودم را بهعنوان آهنگساز، خارج از جامعه موسیقی معرفی میکنم با تعجب یا تحسین مواجه میشوم. به نظر آنها غیرمعمول است که یک زن، آهنگساز باشد.»
او که بیشتر در زمینهی آهنگسازی برای موسیقی فیلم فعالیت میکند، دراینباره نیز گفته است: « تعداد آهنگسازان زن در سینما بسیار کم است و خب این مسئله دلایل بسیار دارد. در حال حاضر من که عضو کانون آهنگسازان خانه سینما هستم، باید بگویم از میان صد آهنگساز عضو، فقط چهار آهنگساز زن داریم که در زمینه موسیقی فیلم کار میکنند که آنها نیز تقریباً نیمه فعالند. بنابراین زنانی که در عرصه آهنگسازی فعالیت میکنند، عطای موسیقی فیلم را به لقایش میبخشند و ترجیحشان این است در حوزههای دیگری مانند ترانهسازی فعالیت کنند که به مراتب راحتتر است.»
سیما بینا
«سیما بینا» سالهاست که در کنارِ خواندن و تدریس موسیقی، آهنگسازی میکند. او سالها قبل با همراهی محمدابراهیم مالکی به پژوهش و گردآوری ترانههای محلی ایرانی و بازنویسی آهنگهای مردمی و روستایی، بهویژه موسیقیهای محلی زادگاهش خراسان، پرداختهاست. او با سفر به دورافتادهترین نواحی در سرتاسر این ناحیه توانستهاست مجموعهای از ترانهها و آهنگهای کمیاب و تقریباً فراموششده را جمعآوری کند. او در اینباره در گفتوگو با روزنامهی شرق گفته است: « چیزی که می توانم بگویم این است که خود من از میان همین اقوام هستم. من از کودکی با ترانهها و نغمههای محلی خراسانی شروع به خواندن کردم و با راهنمایی پدرم، که استعدادی در زمینه موسیقی و آواز در من دیده بود، کم کم با موسیقی همین منطقه جنوب خراسان و شهر بیرجند و اطرافش که زادگاه پدری ام بود آشنا شدم. طبعا این موسیقی مثل زبان دوم من شده بود. با آن مأنوس شدم و با دوستان و قوم و خویش هامان و مردم این منطقه خو گرفتم و در واقع توی این فرهنگ رشد کردم ولی صرفا به موسیقی محلی نپرداختم. شاید بهتر باشد بگویم که در اجرای موسیقی محلی مهارت و تخصص پیدا کردم. همه نوع موسیقی اصیل ایران، موسیقی ردیفی و غیره را کار کردم؛ در هر زمینه ای از موسیقی سنتی که فکر کنید.»
گیتی پاشایی
«گیتی پاشایی» ردیفهای موسیقی سنتی را نزد فرامرز پایور، مهدی فروغ و محمود کریمی آموخت و در واشینگتن آمریکا لیسانس هارمونی و ارکستراسیون گرفت. او در سال ۱۳۵۴ بر روی شعرهای شاعران معاصر چون مهدی اخوان ثالث، احمدرضا احمدی، محمدعلی سپانلو و نصرت فرزانه آهنگسازی کرد. او پس از انقلاب بهطور جدی به کار آهنگسازی پرداخت و با سه فیلم «تیغ و ابریشم»، «سرب» و «گروهبان» هر سه به کارگردانی مسعود کیمیایی به عنوان آهنگساز فیلم شناخته شد.
تینا جامهگرمی
تینا جامه گرمی نوازنده ویلن و موسسِ کوارتت شهرزاد است که بیش از ده سال است که در زمینهی اجرا و ضبطِ بزرگان موسیقی کلاسیک (ایرانی و خارجی) فعالیت میکند. او موسیقی را از کودکی با ساز سنتور شروع کرده و سپس با ورود به هنرستان موسیقی ساز ویلن کلاسیک را ادامه داده است. او فارغ التحصیل کارشناسی ارشد موسیقی از دانشگاه هنر تهران است و ویلن را نزد اساتیدی نظیر سیاوش ظهرالدینی و ابراهیم لطفی آموخته است. او به تازگی در زمینهی ساختِ و تنظیمِ قطعاتی در موسیقی کلاسیک فعالیت میکند.
گلنوش خالقی
گلنوش خالقی (فرزند استاد روحالله خالقی) اگرچه نخستین زن ایرانی بود که بهصورت تخصصی در رشتهٔ رهبری موسیقی تحصیل کرده بود، اما او را میتوان یکی از مهمترین آهنگسازانِ زنِ ایران دانست. گلنوش خالقی جدا از تنظیم آثار استادان موسیقی ایرانی برای آواز گروهی و ارکستر، خود نیز آثار گوناگونی به ویژه برای پیانو با الهام از موسیقی دستگاهی و محلی ایران آفریده است. تعدادی از این آثار با اجرای تارا کمانگر ضبط شده که هنوز منتشر نشده است.
گلفام خیام
«گلفام خیام»، آهنگسازی است که قطعاتش توسط نوازندگان و ارکسترهای مختلف اجرا شدهاست. برخی از قطعاتِ او به سفارش نوازندگانی همچون استفان اشمیت، ویلیام کانگایزر، آنسمامبل گیتار کوپنهاگ، پروژهٔ آهنگسازی فستیوال بلگراد به سفارش انستیتو گوته، و ارکستر مجلسی ژنو نوشته شده است.
این هنرمند همچنین به آهنگسازی و تحقیق روی تکنیکهای سازهای زخمهای ایرانی پرداخته و جایزهٔ منتخب آهنگسازی روستروم پاریس در حوزهٔ «پنجرهای بهروی جهان» را به دست آورده است. او در ایران آثاری با نشر هرمس و آوای پارسیان و در خارج از ایران با نیو فوکس در آمریکا، نشر دوبرمن ـ یاپان کانادا و همچنین نشر ای.سی. ام دارد.
آفتاب درویشی
آفتاب درویشی زیر نظر اساتیدی چون دکتر آذین موحد و دکتر کیاوش صاحبنسق در رشته نوازندگی از دانشگاه تهران فارغ التحصیل شد. در همان دوران دانشجویی همکاری با دانشکده تئاتر و آهنگسازی برای تئاترها و فیلمهای کوتاه و انیمیشن را آغاز کرد. او در کنسرواتوار آمستردام در رشته آهنگسازی برای فیلم فارغالتحصیل شد و هماکنون به آهنگسازی مدرن در کنسرواتوار سلطنتی لاهه میپردازد. خلق بافتهای متنوع سازی و آوازی و به کارگیری فرهنگهای موسیقایی مختلف و تلفیق آنها از موضوعاتی است که آفتاب درویشی در سالهای اخیر بر روی آنها کار کرده است و در این عرصه دست به تجربیات متفاوتی از جمله موسیقی کنسرتی، موسیقی فیلم، انیمیشن و تئاتر زده است.
آفتاب در جشنوارههای متعددی در آسیا و اروپا شرکت کرده و با آنسامبلهای متعدد و شناخته شدهای در سال های اخیر همکاری داشته است.
آفتاب درویشی در سال ۲۰۱۵ برنده جایزه Music Education از مرکز Listhus artistic resideny و در سال ۲۰۱۶ برنده جایزه Tenso Young Composers award 2016 به عنوان نخستین زن غیراروپایی برنده این مسابقه شد.
بهناز ذاکری
«بهناز ذاکری» از جمله نوازندگان و آهنگسازان پیشکسوتِ موسیقی ایران است که پایاننامه دانشگاهیاش همکاری علمی هنری با «محمدرضا لطفی» بود. او پس از انقلاب ۱۳۵۷ ایران اولین کنسرت بانوان بدون خواننده را در سال ۱۳۷۱ با دو گروه «سماعی» و «گلبانگ» سرپرستی کرد. او آثار متعددی را اجرا کرده است که از جملهی آنان میتوان به آلبوم «شور نوا» اشاره کرد.
مهین زرین پنجه
مهین زرین پنجه تحصیلات خود را در هنرستان موسیقی ملی به ریاست روحالله خالقی آغاز کرد و علم و هنر موسیقی را از اساتیدی چون ابوالحسن صبا، روحالله خالقی، حسین تهرانی و جواد معروفی فرا گرفت. بعدها نواختن موسیقی کلاسیک اروپایی با پیانو را نزد امانوئل ملیک اصلانیان و موسیقی ایرانی را با مرتضی محجوبی ادامه داد.
مهین زرین پنجه تاکنون بیش از ۶۰ قطعه موسیقی ساختهاست که تعدادی از آنها نیز توسط ارکسترهای بزرگ دنیا ضبط و اجرا شدهاست که از جملهی آن میتوان به اُپرای «لیلی و مجنون» (قطعات ارکستری) با اجرای ارکستر سمفونیک Baltica و با رهبری Bohdan Jarmolowicz اشاره کرد که «موسسه فرهنگی-هنری ماهور» آن را در ایران منتشر کرد.
نوشین پاسدار
«نوشین پاسدار» فارغ التحصیل هنرستان موسیقی در سال ۷۸ / فارغ التحصیل موسیقی از دانشگاه هنر در مقطع کارشناسی ارشد است و تاکنون با گروههای متعددی فعالیت داشته است. او به تازگی آلبوم «چله نشین»را آهنگسازی کرده است که با صدای «حسین علیشاپور» منتشر شده است.
نگین زمردی
نگین زمردی نوازندگی پیانو را از کودکی نزد استادان برجستهای چون وسکی اوهانسیان و فریماه قوامصدری آموخت و کارشناسی ارشد خود را در رشتهٔ آهنگسازی در سال ۱۳۸۸ با رتبهٔ برتر دریافت کرد. آثار مختلفی از او منتشر و در جشنوارهها و سالنهای کنسرت، از جمله تالار رودکی، اجرا شد و از جملهٔ آنها میتوان به قطعهٔ «سایه» برای فلوت و پیانو در جشنوارهی آهنگسازان معاصر تهران، کوارتت زهی «ناگهان» توسط گروه چهارنوازی ایرانیِ «چهارگان»، کوارتت زهی «کوچ» توسط «کوارتت رِسپینا»، و قطعهٔ «رقص پروانه» در شب پیانوی آهنگسازان معاصر اشاره کرد.
نگین زمردی علاوه بر آهنگسازی، دستی در بداههنوازی دارد و در جشنوارهٔ «شبهای موسیقی فرشته» او یک شب از اجراها را به خود اختصاص داد.
رابعه زند
رابعه زند (نوازنده قانون و چنگهای باستانی) است که در زمینهی آهنگسازی نیز فعال است. او مدتی قبل آلبوم «قانون بیقانون» را منتشر کرد. این اثر شامل دو بخش است و ۱۱ قطعه را دربرمیگیرد. در بخشی از اثر، با توجه به دستگاههای شور و دشتی، فواصل کلاسیک را در نظر گرفته و در بخش دوم به دستگاه نوا پرداخته است. «قانون بیقانون» یک اثر فرمال است که زند، آن را براساس موسیقی ایرانی نوشته است. خودش در این باره گفته است: «در شرایطی که بسیاری از آثاری که برای «قانون» منتشر شدهاند، به اجرای آثار قدما اختصاص داشتهاند، اما این اثر کاملا آهنگسازی است.»
سودابه سالم
«سودابه سالم» سالها بهطور مستمر در زمینه موسیقی کودکان با رویکرد استفاده از عناصر موسیقی ایرانی و بومی فعالیت کردهاست. او همچنین دورههایی را در زمینه موسیقی درمانی، خلاقیت و آموزش موسیقی در اتریش گذراندهاست. او در سال ۱۳۷۷ جایزه بهترین موسیقی را از جشنواره تئاتر دریافت کرد.
از جمله فعالیتهای سودابه سالم میتوان به آهنگسازیهای متعدد در زمینهی موسیقی کودک اشاره کرد. بسیاری از آثار او توسط ارکستر کود کان ایران زمین و ودا اشاره کرد. او همچنین پروژه موسیقی درمانی را با همکاری یونیسف در کانون اصلاح و تربیت انجام داده است.
آلبومهای «زیر گنبد کبود»، «سه پرده شاهنامه»، «بازیهای آوازی ۱ تا 4» از جمله آثار اوست.
ملیحه سعیدی
ملیحه سعیدی ساز قانون را با لحنی کاملاً ایرانی و هم رنگ با سایر سازهای موسیقی دستگاهی از این ساز می نوازد. در سالهای اخیر علاوه بر تکنیک دو انگشتی، با ابتکار ملیحه سعیدی شیوه ده انگشتی نوازندگی قانون نیز رونق گرفتهاست. او پس از ۲۲ سال تحقیق در سال ۱۳۶۹ کتاب «آموزش ساز قانون» را با نظر و همکاری حسین دهلوی به چاپ رسانید. همچنین کتاب «ردیف میرزا عبدالله برای ساز قانون» به همراه شش سی دی با تنظیم و نت نویسی ملیحه سعیدی در سال ۱۳۹۵ منتشر شد.
او در این سالها به ساخت قطعههای ارکستری و تصنیف و ساخت قطعات موسیقی برای ساز قانون پرداخته است. از جمله آثار او میتوان به آلبومهای شبنم صحرایی، نوای دل، نوای غربت (مشترک با سید نورالدین رضوی سروستانی
آهوی وحشی و نوی قریه اشاره کرد.
سوسن شاکرین
«سوسن شاکرین» موسیقی متن نمایشنامه رادیویی «آهسته با گل سرخ» و موسیقی نمایش عروسکی «ماه پیشونی» را نوشته است. او برای پنج فیلم بلند سینمایی در ایران و دو فیلم در هلند موسیقی متن ساخته است. افسانه مه پلنگ، برخورد، یاد و دیدار، گل و بهخاطر همه چیز موسیقی متنهای او در ایران است.
نام سوسن شاکرین پس از شیدا قراچهداغی و گیتی پاشایی به عنوان سومین زن در موسیقی فیلم، در فرهنگ سینمای ایران به ثبت رسیده است.
شیدا قراچهداغی
«شیدا قرهچهداغی» تا سالها یکی از فعالترین آهنگسازان در زمینه موسیقی فیلم بود و برای حدود چهل کار، موسیقی متن نوشت. او کار در زمینه موسیقی فیلم را با فیلم کوتاه «آن که خیال کرد، آن که خیال بافت» کار مرتضی ممیز آغاز کرد و بعد برای فیلمهای داستانی رگبار (۱۳۵۱) و کلاغ (۱۳۵۶) از بهرام بیضائی، مجموعهٔ تلویزیونی غارتگران (۱۳۵۶) اثرِ محمد متوسلانی و فیلم شطرنج باد از محمدرضا اصلانی موسیقی نوشت. در عنوانبندی مجموعه تلویزیونی دائی جان ناپلئون نیز نام وی با عنوان «انتخاب موسیقی متن» نوشته شدهاست.
او همچنین در دورهٔ فعالیتش در کانون در کنار آموزش، برای چندین داستان کودک موسیقی ساخت که توسط کانون پرورش فکری کودکان و نوجوانان به صورت صفحه منتشر شدند.
ٔقرهچهداغی در سال ۱۹۸۹ (۱۳۶۸ خورشیدی) روی ترجمه انگلیسی منظومه «پریا» از احمد شاملو یک «اپرا-باله» ساخت. این اثر در همان سال در تورنتو روی صحنه رفت. شیدا قرهچهداغی اپرای دیگری به نام «سرنوشت یا اتفاق» نیز نوشته که تاکنون اجرای صحنهای نداشتهاست.
فوزیه مجد
«فوزیه مجد» در سال ۱۳۴۵ با دریافت بورسیه از دولت فرانسه راهی این کشور شد و نزد نادیا بولانژه آموزش آهنگسازی را پی گرفت. «مجد» در مرکز حفظ و اشاعه موسیقی ایران، روی تحقیق و پژوهش در زمینه موسیقی نواحی و موسیقی ردیف متمرکز شد. او با سفر به خراسان، سیستان و بلوچستان، هرمزگان، بوشهر و … به همراه گروهی که خود بنا نهاده بود، مجموعههایی از موسیقی نواحی، اقوام و ردیفی را گردآوری کرد.
جمعآوری ردیفهای سعید هرمزی، یوسف فروتن، عبدالله دوامی، نورعلی برومند و نمونههای موسیقی محلی خراسان مانند: اجراهایی از حسین یگانه، اولیاقلی یگانه، مختار زنبیل باف، حمرا گل فروز، نظرمحمد سلیمانی و…، با یاری مهدی کمالیان از مهمترین دستاوردهای سفرهای پژوهشی اوست.
از جمله آثار آهنگسازی او میتوان به موسیقی متن فیلمهایی چون پسر ایران از مادرش بیخبر است و سیاوش در تخت جمشید اشاره کرد.
«موسیقی فیلم و نمایش» نیز آلبومی از اوست که به رهبری گلنوش خالقی منتشر شده است.
نیلوفر محبی
«نیلوفر محبی» در سال ۱۳۹۶ آلبوم مستقل خود به نام «از نهان تا بیکران» را منتشر کرده که نامزد دریافت تندیس بهترین آلبوم موسیقی پاپ در پنجمین جشن سالانه موسیقی ما شد. موسیقی فیلم «ماسو» به کارگردانی اصغر محبی و فیلم کوتاه «نهان» به کارگردانی محمد هرمزی از ساختههای اوست. همچنین قطعهٔ «چوپی» بر اساس موسیقی فولکلور کُردی - لُری، با آهنگسازی و نوازندگی وی منتشر شدهاست.
فخری ملکپور
فَخری مَلِکپور با هنرمندانی نظیر: پرویز یاحقی، محمود خوانساری، اسدالله ملک، فرهنگ شریف، رضا ورزنده، حسن کسایی، عبدالوهاب شهیدی و محمدرضا شجریان همکاری داشتهاست. او علاوه بر نوازندگی و آهنگسازی سالها به تدریس پیانو پرداخته است.
نگار خارکن
«نگار خارکن» نوازندهی جوانی است که با کمانچه را نزدِ اساتیدی چون هادی منتظری، سید فرج پوری و اردشیر کامکار فراگرفته است و با بزرگانی چون شهرام ناظری، حسین علیزاده، محمد رضا شجریان، همایون شجریان، علیرضا قربانی و ... فعالیت داشته است. او سالهاست که در زمینهی آهنگسازی نیز فعالیت دارد که آلبوم «آن سیاه افسون کار» مشتمل بر ۱۰ قطعه به سبک ایرانی است که با آواز «حسین علیشاپور» همراه شده است. فضای غالب بر این آلبوم متفاوت از موسیقی سنتی ایرانی است که به آن عادت داریم و حالتی نوگرایانه دارد. نیمی از قطعات آوازی و نیمی دیگر سازی هستند. «آن سیاه افسون کار» بر روی اشعاری از «مهدی اخوان ثالث» در رثای «صادق هدایت» ، «فریدون مشیری» و «کیوان شاهبداغی» برای همراهی کمانچه و کمانچه ی آلتو نوشته شده است.
این در حالی است که او چندی قبل نیز آلبوم «سبز در سبز» را منتشر کرد. این اثر به یاد استاد علیاصغر بهاری ساخته و منتشر شده و شامل نُه آهنگ بیکلام از دونوازی کمانچه و تنبک است.
آذر هاشمی
آذر هاشمی پس از فارغالتحصیل شدن از هنرستان موسیقی به جهت تکمیل تحصیلات خود راهی کشور اتریش، شهر وین شد و در آنجا علوم آهنگسازی و رهبری گروه کر را به مدت ۸ سال فراگرفت. از جمله استادان او میتوان به توماس کریستین داوید، فرامرز پایور، محمود کریمی، فرهاد فخرالدینی و حسین دهلوی اشاره کرد. انتشار آلبوم موسیقی ۶ کاسته آموزشی ردیفهای «ابوالحسن صبا»، انتشار آلبوم موسیقی کودک «کشاورز پیر»، «چهار داستان» و «خرس قهوهای» از جملهی این آثار است.
منبع:
سایت موسیقی ما
تاریخ انتشار : سه شنبه 17 فروردین 1400 - 11:58
افزودن یک دیدگاه جدید