موسیقی ما – از آن تابستان که کلمه‌ی «کنسرت خیابانی» به واژه‌ای مصطلح در جریانِ موسیقی کشور بدل شد تا حالا که با یک جست‌وجو در اینترنت، می‌توان انواع و اقسامِ مطالب و ویدیوها درباره‌ی آن را شنید و دید، هنوز هیچ کنسرتِ خیابانی‌ای در ایران برگزار نشده است؛ البته که تعدادی از هنرمندان تلاش کرده و کنسرت‌هایی را به صورتِ‌ رایگان برگزار کرده‌اند؛ اما کنسرتِ خیابانی ویژگی‌های خاصِ خودش را دارد که با برگزاری کنسرتِ‌ رایگان متفاوت است و اصلا همان اتفاقی است که سال‌های زیادی است به صورت جسته و گریخته در ایران برگزار می‌شده است. این کلمات البته هیچ به معنای نادیده گرفتنِ زحمتِ هنرمندانی نیست که از دستمزدهای متداول خود گذشته‌اند و به جای برگزاری کنسرت در سالن‌های آکوستیکِ پر زرق و برق، کنسرت‌های خود را در پارک‌ها و میدان‌های شهر برگزار کرده‌اند؛ اما آنان کنسرتِ رایگان داده‌اند. همین! آن هم در شرایطی که سال‌های سال است که خیلی گروه‌های خیابانی هستند که در تهران و خیلی شهرهای بزرگِ دیگر اجرا دارند و اتفاقا خیلی‌هایشان با استقبال زیادی هم روبه‌رو شده‌اند و پای یکی‌دوتایشان به سالن‌های کنسرت هم رسیده و آلبوم هم داده‌اند و تیتراژ هم خوانده‌اند. اما برگزاری کنسرت‌های «محمد معتمدی» که با طرحِ «کنسرت برای همه» همراه بود، بهانه‌ای برای پرداخت به این موضوع است، مساله‌ای که سال‌ها قبل اهالی هنرهای تجسمی به فکر آن افتادند و طرح «هر خانه‌ی ایرانی، یک اثر هنری» را دادند و تا حدودی هم موفق شدند تا مردمانی از طبقاتی جز اشراف را صاحبِ آثار هنری کنند؛ هر چند با گران‌شدنِ آثار هنری و اصلا بحرانِ اقتصادی موجود، آن طرح نیز تا حدی مسکوت مانده است.

همایون شجریان
اولین بار «همایون شجریان» بود که مساله‌ی «کنسرت خیابانی» را مطرح کرد، او 6 سالِ قبل در یکی از گفت‌وگوهای مطبوعاتی‌اش گفت: «شجریان سال ۹۲ در این باره گفته بود: ««حاضرم سال آینده برای هر کس که دلش بخواهد، اجرای خیابانی داشته باشم و البته این اجرا را فقط برای دل مردم و بدون هیچ مناسبتی در نظر گرفته‌ام که امیدوارم این شرایط از سوی خانه موسیقی فراهم شود.»

آن گفته‌ها اما در همان نشستِ مطبوعاتی مطرح شد و رسانه‌ها بازتابش دادند و اتفاقِ دیگری نیفتاد؛ تا تابستانِ سالِ گذشته که «همایون» بار دیگر این مساله را مدتی بعد از لغوِ «سی» بیان کرد. کنسرت- نمایشِ «سی» قرار بود سال گذشته با داستانِ «سیاوش» و با ترکیب بازیگران جدید روی صحنه رود؛‌ اما هم‌زمانی‌اش با آغاز تحریم‌ها و بحران اقتصادی متعاقبش سبب شد تا برگزارکنندگان این پروژه به دلیلِ‌ آنچه مساعد نبودن شرایط اجتماعی و خاص عنوان کردند، آن را به حالت سکون و انتظار درآورند و روابط‌عمومی‌اش بنویسد: «امیدوار یم این کنسرت- نمایش در زمانی بهتر و در روزگاری مهربان‌تر با دلی خوش‌تر و اذهانی سبک‌بال تر در وزگاری که مردم شریف این مرز و بوم غم‌ها ونگرانی‌های معیشتی کمتری نسبت به حال و آینده خود داشته باشند و زمین و زمان محکم‌تری زیذ پایشان باشد به مرحله‌ی اجرا درآید.»

همین چند سطر کوتاه کافی بود تا دامنه‌ی اظهارنظرها گسترده شود. برخی لغو این کنسرت را به خاطرِ هراس برگزارکنندگان از فروش نرفتنِ بلیت‌ها دانستند (که اجراهای نمایش‌های مشابه خلافِ این را ثابت کرد) و برخی گفلتند که اگر «همایون شجریان» دغدغه‌ی معیشتِ مردم را دارد، بهتر است تا آن پروژه را به صورت رایگان برگزار کند؛  به تبع آن خواننده‌ی نامدار ایرانی‌ در اینستاگرام خود (که به نظر می‌رسد حالا که چندان روی خوشی به انجام گفت‌وگو با رسانه‌هی داخلی نشان نمی‌دهد، تنها راه ارتباطی‌اش با مخاطبان‌ش است) نوشت: «عزیزان، در این ایام که چون سیاوش در گذر از آتش هستیم، نمی‌دانم چه کنیم تا حالمان کمی بِه شود، چنان‌چه مشکل مجوز نباشد، سراپا در خدمتم تا بدون هیچ انتفاعی کنسرت خیابانی گسترده برای شما عزیزان اجرا کنم، شاید دلمان در کنار یکدیگر آرام گیرد.»

پس از آن بود که سیلِ حمایت‌ها آغاز شد و پای خانه‌ی موسیقی، وزات ارشاد، شهرداری و حتی نمایندگانِ مجلس به میان آمد. در مدت زمانِ کوتاهی «حمیدرضا نوربخش» -مدیرعامل خانه موسیقی- به این مساله اشاره کرد که: «خانه موسیقی آمادگی دارد برای همایون شجریان و سایر هنرمندان دیگر با مسئولان وزارت ارشاد و شهرداری تعامل و این موضوع را پیگیری کند تا آن‌ها کنسرت خیابانی برگزار کنند.»

خانه‌ی موسیقی البته عنوان کرد که مجوزها مربوط به دفتر موسیقی است و آن دفتر هم اعلام کرد مجوز کنسرت خیابانی را می‌دهد؛ اما به همکاری و همیاری سایر ارگان‌ها و نهاد‌های موثر به ویژه شهرداری‌های کشور و نیروی انتظامی نیازمند است.
ماجرا به اندازه‌ای گسترده شد که مخبر کمیسیون فرهنگی و اجتماعی شورای شهر تهران از آمادگی مدیریت شهری برای برگزاری کنسرت خیابانی و رایگان همایون شجریان خبر داد و برگزاری این کنسرت را «اتفاقی میمون و مبارک دانست و ضمن آنکه قول داد که به طور شخصی مساله‌ی مجوز را بررسی می‌کند، حتی مکانِ آن را هم تعیین کرد و بوستان آزادگان یا ولایت را محلِ مناسبی برای این ماجرا دانست.

 
رئیس مرکز ارتباطات و امور بین الملل شهرداری تهران هم دیگر کسی بود که در این زمینه اظهار تمایل کرد و حتی جلسه‌ای هم با «همایون» گذاشته شد و دوباره همه چیز مسکوت ماند؛ اگرچه از همان ابتدا مشخص بود که هر کسی هم بتواند در ایران کنسرتِ خیابانی برگزار کند، «همایون شجریان» با این میزان مخاطبانی که دارد، نمی‌تواند. 
در همان بحبوحه، تعداد زیادی از هنرمندان به این مساله اشاره کردند که پیش‌تر پیشنهادِ این مساله ر ا داده بوده‌اند که از جمله‌ی آنان «داود آزاد» بود که گفت 20 سال قبل به مسوؤلان ارشاد گفته است که مجوزِ کنسرت رایگان در میدان و خیابان را به او بدهند و البته خیلی‌های دیگر هم چنین اظهارنظرهایی کردند.

محمد معتمدی

در مدت زمانِ کوتاهی از این اتفاقات که سیلِ موافقان و مخالفانِ بسیار نیز داشت، ارکستر سازهای ملی ایران به خوانندگی «محمد معتمدی» و رهبری «علی اکبر قربانی» هشتم و نهم شهریورماه سال گذشته در پارک آب و آتش تهران به اجرای کنسرتی رایگان با همکاری مجموعه گردشگری علی آباد، وزارت ارشاد و فرهنگ اسلامی و همچنین موسسه‌ی توسعه‌ی هنرهای معاصر پرداختند؛ آن کنسرت که به عنوان اولین تجربه در این زمینه خواه ناخواه مشکلاتی هم داشت، با یک اتفاقِ فرخنده همراه بود و «محمد معتمدی» بعد از آن گفت: «قصد داریم با اجرای این کنسرت به نیروی انتظامی نشان دهیم که برگزاری اینگونه برنامه‌ها برای امنیت عمومی مشکل ساز نخواهد بود. این خواننده درباره‌ی برگزاری این کنسرت گفت: «من اعتقاد دارم که در سال‌های اخیر، کنسرت و موسیقی فقط مختص یک بخش و قشر خاصی از جامعه به لحاظ اقتصادی بوده و متاسفانه همه اقشار جامعه توان خرید بلیت کنسرت را ندارند. من معتقدم موسیقی و کنسرت و شادی حق همه اقشار جامعه است و باید تمهیداتی اندیشیده شود تا همه اقشار جامعه چنانچه دل‌شان می‌خواهد و دوست دارند، امکان حضور در کنسرت برایشان وجود داشته باشد. موسیقی و کنسرت و شادی باید متعلق به همه اقشار باشد و به خاطر همین، من تقریباً از اسفند سال ۹۵ در نشست کنسرت «کویر» اعلام کردم که قصد دارم کنسرت رایگان برگزار کنم. از همان زمان هم شروع کردم به برنامه‌ریزی برای اجرای کنسرت رایگان؛ چه در تهران و چه در شهرستان. دقیقاً‌ در تاریخ یکم اسفند سال ۹۵ در نشست مطبوعاتی کنسرت کویر این درخواست و پیشنهاد از جانب بنده مطرح شد. از همان موقع با خیلی از مسؤولان و متولیان رایزنی و صحبت شد. تا چند وقت اخیر که بستر مناسبی برای انجام آن به وجود آمد. البته بحث کیفیت سالن و صدابرداری و حساسیت روی این مسائل درست است و من خودم به شدت بیمار کیفیت هستم و گوشم به کیفیت صدا بسیار حساس است. اما در این شرایط مسئله این است که باید سعی کنیم با همین امکانات موجود، حداکثر روحیه و امید و نشاط را به جامعه شهروندان کشور تزریق کنیم.»

او پس از همان کنسرت‌ش در پارک «آب و آتش» در گفت‌وگویی بیان کرد: «هدف اولیه‌ام اجرا در جنوب شهر بود. واقعاً مسؤولان قبلی فرهنگی هنری شهرداری، شاهد بودند که ما جلسات متعددی برگزار کردیم. همین‌طور معاون هنری سازمان فرهنگی شهرداری که جلسات متعددی هم با ایشان برگزار کردیم و قرار بود در پردیس تئاتر تهران یا فرهنگسرای بهمن یک سری برنامه مشابه برگزار کنیم و بلیت آن هم رایگان نباشد؛ ولی از هزار یا دو هزار تومان هم بیشتر نباشد. تازه با این حال قرار بود در سالن باز باشد تا کسانی که حتی توانایی پرداخت همین یکی ـ دو هزار تومان را نداشته باشند، بتوانند به سالن برگزاری کنسرت بیایند که این هم روند تصمیم‌گیری‌هایش طولانی شد و اتفاقاً در مرحله اجرایی شدن بود.»

او امسال نیز طرح «هنر برای همه» را روی صحنه برد که درباره‌اش به خبرگزاری مهر توضیح داده است: «اجرای این طرح از آن جایی به ذهنم رسید که طی سال‌های اخیر همیشه شاهد این موضوع بوده‌ام که بخش زیادی از جامعه و مردم علاقه زیادی به دیدن کنسرت دارند اما متأسفانه فقدان توان مالی اغلب مردم آن هم در شرایط اقتصادی فعلی اجازه نمی‌دهد که آنها شرایطی برای تماشای کنسرت‌های با کیفیت داشته باشند. شما حساب کنید اگر یک خانوار ۵ نفره بخواهند کنسرت ببینند. سرپرست خانوار مجبور است که دستمزد ماهانه خود را به طور کامل برای خرید بلیت کنسرت صرف کند که این واقعاً برای یک سرپرست خانوار عملی و عقلانی نیست به همین جهت ما فکر کردیم چه کاری می‌توان در این زمینه انجام داد. در ماه‌های اخیر طرحی به ذهنم رسیده بود که بتوانم در قالب حوزه‌های تئاتر و موسیقی آن را به مرحله اجرا برسانم، این بود که ایده اجرایی «هنر برای همه» را طراحی و آن را با مسئولان سازمان فرهنگی هنری شهرداری تهران در میان گذاشتم. در این حوزه هم جلساتی برگزار شد و این موضوعات مطرح شد که بتوانیم در قالب این طرح جامع از موقعیت مکانی و امکانات تالارهای خوب به ویژه در جنوب تهران که بلااستفاده یا کم استفاده هستند، بهره‌های بیشتری برده و در آنجا فضایی را فراهم کنیم که با مشارکت هنرمندان و اسپانسرها کنسرت‌هایی با بلیت ارزان قیمت را برگزار کنیم که خانواده‌ها بتوانند از اجراهای زنده نیز استفاده کنند. آنچه برای بلیت این کنسرت‌ها در طرح «هنر برای همه» قیمت گذاری شده رقمی بین ۲۰ تا ۲۵ هزار تومان و در صورت مشارکت اسپانسر پایین‌تر است که امیدوارم بتوانیم در این حوزه به نتیجه برسیم.»

خوانندگان پاپ

با همه‌ی اینها به نظر می‌رسد که خوانندگان موسیقی پاپ در این میان پیشگام بوده‌اند؛ سال‌ها قبل 10 خواننده پاپ به مدت 10 شب به صورت رایگان در پارک آزادگان به اجرای کنسرت رایگان پرداختند و هر شب، بیش از 10 هزار مخاطب داشتند. آن زمان یک استیج در زمین فوتبالِ آن پارک زده   و 20 هزار صندلی گذاشته بودند  با چندین تلویزیون بزرگ. از میانِ آن خوانندگان می‌توان به محسن یگانه، رضا صادقی، بابک جهانبخش و... اشاره کرد. بعد از به جریان افتادنِ این بحث هم سیروان خسروی، حمید هیراد، رضا صادقی، رضا یزدانی، مهدی یراحی، امید نعمتی و بسیاری دیگر برای برگزاری کنسرت‌های خیابانی اظهار تمایل کردند  و «رضا صادقی» بیان داشت که در صورت همراهی مسؤولان استان هرمزگان و شهرداری و فرمانداری بندرعباس، در کنار آب‌های نیلگون خلیج‌فارس خواهد خواند. «شهرام شکوهی» هم در عملی مشابه با معتمدی، بلیت‌های کنسرت خود را 50 هزار تومان کرد و گفت: «اگر سالن ها حاضر شوند که اجاره بها از ما نگیرند و سالنشان را رایگان به ما بدهند، من حاضرم کنسرت رایگان یا با حداقل قیمت بلیت مثلا 20 هزار تومان، برای مردم برگزار کنم. در سالن فرهنگسرای بهمن که در پایین شهر است، اگر این سالن حاضر باشد که رایگان سالن را به ما بدهد، حتما من حاضرم به صورت رایگان یا با همان قیمت 20 هزار تومانی کنسرت برگزار کنم.» البته «مهدی یراحی» هم دو سال پیش از راه افتادنِ‌ این بحث‌ها، در تهران به کوره‌های آجرپزخانه منطقه شمس آباد رفت و براى بچه‌هاى کار و خانواده‌هاى‌شان کنسرت رایگان گذاشت. در ایام نوروز 98 هم گروه «سون»، «حامد همایون» و «احسان خواجه امیری» هم از جمله چهره‌هایی بودند که در نقاطی نظیر میدان مشق و پارک طبیعت اجراهای رایگانی را برای مخاطبان برگزار کردند.

اهالی موسیقی درباره‌ی کنسرت‌های خیابانی چه می‌گویند؟

حالا اما که چند کنسرتِ رایگان برگزار شده و از جمله‌ی آن می‌توان به برگزاری کنسرتِ گروه رستاک و چند گروهِ دیگر در میدانِ مشق تهران اشاره کرد؛ هم‌چنان تعدادی از اهالی موسیقی با دیده‌ی تردید به این ماجرا نگاه می‌کنند؛ همان وقت‌ها که این بحث داغ بود، «هوشنگ کامکار» مثلِ همیشه صریح درباره‌ی این رویداد گفت: «وقتی پسر شجریان اعلام کرد که می‌خواهد در خیابان کنسرت بدهد من هم خوشحال شدم و پیش خودم گفتم این کار اتفاق خوبی است؛ اما شما بدانید که برگزاری کنسرت در خیابان دردی از مردم را دوا نمی‌کند. من به طور کلی مخالف شوآف و کارهای تبلیغاتی هستم. می‌توان به جای سی شب کنسرت گران‌قیمت، کنسرتی ارزان‌تر برای مردم برگزار کرد. کنترل کنسرت در خیابان شرایط سختی دارد و مشکلات آن معلوم نیست. چطور می‌خواهند امنیت خیابان‌ها و کوچه‌پس‌کوچه‌ها را تامین کنند؟ من می‌گویم بیایید واقعی باشیم. اگر راست می‌گویید بیایید به موسسه محک فلان مبلغ پول بدهید. من به این کارهایی که فقط برای تبلیغات است، خنده‌ام می‌گیرد. کاری که قطعاً نشدنی است فقط جنبه تبلیغی دارد. همین الان اگر بگویند که گروه کامکارها می‌توانند در ورزشگاه آزادی کنسرت بدهند ما مطلقاً این کار را انجام نمی‌دهیم. برای اینکه برگزاری کنسرت ملزوماتی می‌خواهد که اصلاً در اماکنی چون ورزشگاه شدنی نیست. مگر می‌شود موسیقی جدی را که در آن اشعار بزرگان ادبیات پارسی کشورمان وجود دارد در ورزشگاه اجرا کرد؟ به اعتقاد من این کارها آب در هاون کوبیدن است.»

اما تعدادی دیگر از اهالی موسیقی نگاهی مثبت‌تر به این رویداد دارند، «شاهین فرهت» - آهنگ‌ساز برجسته‌ی موسیقی ایران- در گفت‌وگو با «موسیقی ما» می‌گوید: «هر ااتفاقب موسیقایی که در این کشور رخ  دهد، خوب است و همه‌ی ما باید از آن حمایت کنیم؛ اما مساله این است که باید همه چیز را به طور واقع‌بینانه در نظر بگیریم و کاری کنیم که شرایط تحقق این ماجرا فراهم شود. کنسرت‌های خیابانی در تمام دنیا به تعداد زیادی در حال انجام است و ما هم می‌توانیم این کار را انجام دهیم، البته شرایط موسیقی در کشور ما بسیار خاص است و به همین خاطر احتمالا باید برنامه‌ریزی‌های بسیاری برای آن انجام داد.»

او می‌گوید برخلاف آنچه دیگران تصور می‌کنند، برگزاری کنسرت خیابانی به سبک خاصی محدود نمی‌شود؛ همان‌طور که در دنیا ارکسترهای بزرگ نیز کنسرت‌هایی از این دست برگزار می‌کنند: «ما برای مطرح کردنِ این ایده خیلی دیر کرده‌ایم؛ اما امیدوارم که این اتفاق هر چه زودتر رخ دهد و کسانی که به خاطر مشکلاتِ مالی تاکنون در کنسرتی شرکت نکرده‌اند، بتوانند با موسیقی خوب آشنا شوند و به این ترتیب در اصلاح گوشِ موسیقایی مردم نیز قدمی برداشته شود.»
اما «حسن ناهید» - نوازنده‌ی پیشکسوت نی- هم می‌گوید که اگر برگزاری این کنسرت‌ها بتواند به آشنایی بیشتر مردم منتهی شود، اتفاق خوشایندی رخ خواهد داد: «مهم است که این برنامه‌ها به چه شکلی و با چه هدفی انجام می‌شود. ما باید واقع‌بین باشیم؛ به طور شک موسیقی سنتی ایران نمی‌تواند در خیابان اجرا شود، حتی سالن‌های بزرگ هم برای اجرای برنامه‌های موسیقی سنتی مناسب نیست؛ اما موسیقی‌های سبک‌تر می‌تواند اجرا شود و مردم برای چند ساعت هم که شده از فکرِ مشکلاتی که این روزها همه‌مان با آن دست و پنجه نرم می‌کنیم، بیرون بیایند.»

او می‌گوید موسیقی می تواند در تلطیف روحیه‌ی جامعه معجزه کند: «مطمئن باشید که هر اندازه که کنسرت‌های موسیقی در کشور ما بیشتر انجام شود، از آن طرف با کاهشِ جرم مواجه خواهیم شد و روحیه‌ی مردم بالاتر می‌رود، حالا که امکانِ استفاده از کنسرت‌ها برای همه وجود ندارد، این اتفاق خوشایندی است.»

«کیوان ساکت» نیز تاکید می‌کند که باید برگزاری کنسرت‌ها به شکلی باشد که امکانِ آن برای همه‌ی اهالی موسیقی وجود داشته باشد: «اگر بزرگان موسیقی حاضر به اجرای کنسرت خیابانی شوند و این کار تداوم داشته باشد و تنها محدود به چند برنامه نشود؛ آن زمان خواهید دید که در دراز مدت چه تاثیراتِ عمیقی برجای خواهد گذاشت و تا چه اندازه موسیقی خوب افزایش پیدا خواهد کرد.»