موسیقی ما - راضیه غنجی: «عشق ديرينش» شنيدني‌است و در «هواي آفتاب» و «عاشقي» و در«مايه ناز»، «سايه‌ها‌ي سبز» ارشد طهماسبي را عاشقانه روايت مي‌كند. سعيد فرجپوري به «درياي بي پايان» مي‌خواندش و او به خوبي از پس اين دعوت بر مي‌آيد. با گروه قدرتمند دستان چه خوب و پرآوازه مي‌خواند: «بخوان به نام گل سرخ و عاشقانه بخوان». جوان است و معتقد به اينكه بايد كاري كرد كه جوانان نيز سراغ موسيقي اصيل ايراني بروند و او در تيتراژ سريال‌هاي «پريدخت»، «تبريز در مه» و «سال‌هاي مشروطه» ماندگار مي‌خواند و نشان مي‌دهد موسيقي ايراني مي‌تواند جوان‌پسند باشد. ايران برايش مهمترين دغدغه است و همه اين ارادت را در قطعه ماندگار «وطنم» به رخ مي‌كشد. گفت‌وگويي با سالارعقيلي خواننده موسيقي ايراني داشتيم كه ماحصل آن از نگاه‌تان مي‌گذرد:

• آقای عقیلی به تازگی از سفر آلمان بازگشته‌اید، سفر چطور بود و کلاس هایتان چگونه برگزار شد؟

دوره آموزشی مستر کلاس‎‎هایم که از آن به عنوان ورک شاپ نیز ‎ تلقی می‎شود برگزار شد که دوره چهارم کلاس‎های من در شهر برلین بود. این بار 38 هنرجو داشتم در 4 جلسه توانستیم دستگاه ماهور را به پایان برسانیم. بعد از آن تصمیم گرفتم در ایران هم همین روال را پیش بگیرم. از آنجایی که مشغله‌های کاری بسیاری همچون اجرای برنامه در خارج از كشور، ضبط آثار و همین‌طور اجرا در ایران را دارم. همین‎ها فرصتی برای تدریس موسیقی را برایم باقی نگذاشته به همین دلیل تصمیم گرفتم در ایران نیز همین روال را پیش ببرم و هر سه ماه در حدود 4 یا 5 جلسه یک دستگاه موسیقی را به هنرجویانم در ایران آموزش دهم و این کلاس‎ها دقیقاً همان بازدهی کلاس‎هایی را دارد که در روال قبلی طی حدود 4 ماه هنرجویان یک دستگاه را فرا می‎گرفتند اما با این روش هنرجویان طی 5 جلسه فشرده و حدود 6 ساعته یک دستگاه را آموزش مي‌بینند و سه ماه بعد 5 جلسه بعدی آغاز می‎‎شود و یک دستگاه دیگر را به هنرجویان آموزش می‎دهم. در این سیستم همه مي‌توانند در کلاس هایم شرکت کنند و تنها به آن عده‎ای که در گذشته در آموزشگاه حضور داشتند مربوط نمی‎شود.

• از اجرا در خارج از ایران گفتید، آقای عقیلی اجرای کنسرت در خارج از کشور به لحاظ صدابرداری در مقایسه با ایران از استاندارد بیشتری برخوردار است. آیا وضعیت صدابرداری در ایران درست می‎شود؟

من اصلاً این مسئله را قبول ندارم! ما مشکل صدابرداری درایران نداریم و من بهترین کنسرت‎هایم را در همین تالار وحدت خودمان برگزار کردم. دلیلش هم این است که دولت برای وضعیت صدای این سالن هزینه کرده‎است. این تجهیزات درایران یافت می‎شود اما مقرون به صرفه نیست؛ به همین دلیل مشکل اصلی در کشور ما به این مسئله برمی‎گردد که ما هیچ مبلغی بابت صدابرداری در ایران نمی‌دهیم یعنی درست این است که بگویم نمی‌توانیم بدهیم، تصور کنید درآمد یک کنسرت موسیقی سنتی در ایران 10 میلیون است و شما باید 5 میلیون تومان هزینه صدابرداری کنید تا صدایی حیرت انگیز از خواننده را بشنوید ما خوشبختانه صدابرداران موفقی همچون آقایان بقايي،کبریایی، اردستانی و مقدم داریم اما تجهیزات مختص یک اجرای موفق به لحاظ صدابرداری در ایران وجود ندارد به همین دلیل ما شاهد ضعف صدای اجرای موسیقی در ایران هستیم. شما می‎بینید در یک کنسرت موسیقی پاپ وضعیت صدا به مراتب بهتر است چرا که جنس این موسیقی پولساز است و تهیه کننده کمی سهل‎تر مي‌تواند هزینه‎ای را برای صدابرداری اجرا بگذارد.

• اگر صدای یک اجرا مناسب و خوب نباشد بر كار خواننده و اعضای گروه چقدر تأثير دارد؟

از آنجایی که صدا مستقیماً با اعصاب در ارتباط است، هر گونه واکنش در بدن شما اتفاق می‎افتد، مستقیماً بر صدای‎تان نیز تأثیر می‎گذارد. تصور کنید وقتی عصبانی می‎شوید صدای‎تان تغییر می‎کند در عین حال وقتی خوشحال می‎شوید و خبر خوشی به شما می‎رسد صدای شما نیز خوب و به بیانی دیگر باز می‎شود. برای من نیز به عنوان خواننده دقیقاً همین‎طور است اگر صدا خوب نباشد حسم گرفته می‎شود. من بارها برایم اتفاق افتاده وقتی قبل از اجرا از موضوعی دلخور شده یا به عکس موضوعی من را خوشحال کرده دقیقاً تأثیرش را بر لحن و صدایم در زمان خواندن می‎بینم. پس مطمئناً اگر وضعیت صدابرداری خوب نباشد گروه و خواننده را دلخور و عصبی می‎کند پس طبیعتاً بر اجرا نیز مؤثر خواهد بود.

• مبحث دیگری که در اجرای یک کنسرت در ایران مربوط مي‌شود خواننده محوری یا همان خواننده سالاریست، هر فردی که می‎خواهد به ديدن کنسرتی برود اولین سؤالی که می‎پرسد این است که خواننده اش کیست نظر شما در این خصوص چیست؟

(می خندد) یاد خاطره‎ای از یکی از دوستانم افتادم که می‌گفت کنسرت داشتیم خانمی تماس گرفته بود و می‎گفت خواننده این کنسرت کيست؟ مسئول فروش بليت كنسرت گفت خواننده ندارد موسیقی بی‌کلام است و آن خانم در پاسخ گفت: مگر کنسرت بدون خواننده هم می‎شود نه ما نمی‎آییم. متأسفانه موسیقی ما بر اساس خواننده محوری است. نمی‎گویم خوشبختانه چون از این موضوع خوشحال نیستم ! چرا که معتقدم در یک کار هنری چه خواننده چه نوازنده به شرطی که در یک سطح هستند باید دارای شخصیتی یکسان باشند. در تمام دنیا هم همین طور است و تنها مختص کشور ما نیست. ببينید وقتی شما قرار است یک سی دی از کنسرت‎های پاواراتی تهیه کنید نمی‌گویید من سی‌دی آن هنرمندی را مي‌خواهم که پشت سر پاوارتی ساز مي‌زند بلکه سی‌دی پاوارتی را درخواست می‎کنید با وجود اینکه او میان 80 نوازنده می‎خواند. از آنجایی که کلام در دستان خواننده است او می‌شود نماینده‎ای از آهنگساز و نوازنده که همگی دست به دست هم مي‌دهند تا پیامی منتقل شود و در نهایت خواننده منتقل کننده آن پیام است. من همیشه دراین باره می‎گویم تنبک در اختیار ساز، ساز در اختیار آواز، آواز در اختیار کلام، کلام برای رساندن پیام. به همین منوال این پروسه در حال رخ دادن است و تمامی اعضای گروه دست به دست می‎دهند تا پیام توسط کلام از سوی خواننده به مردم منتقل شود و از آنجایی که کلام در اختیار خواننده است مردم ارتباط بیشتری با آن برقرار می‎کنند همین باعث شده که خواننده محوری اتفاق بیفتد. البته کسی دنبال موسیقی با کلام می‎رود که آواز را دوست داشته باشد، در غیر این صورت او ترجیح می‎دهد تکنوازی یک استاد را تهیه کند و همه لزوماً دنبال خواننده نیستند.

• آیا می‎شود به این سمت رفت که موسیقی ایرانی به تنهایی حرفی برای گفتن داشته باشد و حتماً به حضور خواننده نیاز نباشد؟

نه نمی شود! چرا که خوانندگی مستقیماً ارتباط با کلام دارد و کلام پارسی یکی از شیواترین کلام‎ها در دنیاست حافظ را در کنار گوته قرار می‎دهند و گوته در برابرش تعظیم می‎کند، آرزو می‎کند بتواند تنها یک بیت همچون حافظ بگويد این ادبیات کهن ایران را نشان می‎دهد که تا چه حد غنی و قوی است، همین قدرت به خواننده محوری کمک می‎کند. شعر شاعران ایرانی همچون حافظ، مولانا، سعدی و... آنقدر لذت بخش است که در دنیا تبی به عنوان تب مولانا راه افتاده است و همه عاشق مولانا شده اند حدود اسفند ماه در فرانسه تورکنسرت‎هایی برگزار خواهیم کرد که در آن از اشعار مولانا به سرپرستی جاوید افسری راد نوازنده سنتور بهره گرفته‎ایم و در قالب گروه مولانا روی صحنه می‎رویم.

• با وجود این تعداد خواننده‎های خوب کشورمان به اندازه انگشتان دو دست نمی‎رسد در حالی‎که ما نوازندگان بسیار خوبی در ایران داریم.

در حال حاضر در مقایسه با 40 سال پیش چند خواننده جوان داریم که فعالیت جدی می‎کنند ‌ چرا تعدادشان بیشتر شده است فکر مي‌کنید این به چه مسئله‎ای بر می‎گردد؟ به این که در گذشته پدر و مادرها اجازه نمی‎دادند که فرزندان‎شان وارد حوزه موسیقی شوند اما امروز دیگر اینطور نیست. والدین، از کودکی فرزندان‎شان را به کلاس‎های موسیقی می‎فرستند پسر من هم اکنون 4 سال بیشتر ندارد او را در کلاس موسیقی ثبت نام کرده‎ام و فردا در 20 سالگی ممکن است نوازنده خوبی شود، حتماً 20 سال آینده تعداد خواننده‎های خوب ما از امروز بیشتر خواهد شد چرا که فرهنگ یادگیری موسیقی ایرانی در خانواده‎ها بیشتر شده است.

• این مسئله‌ای که شما گفتید به فراهم شدن بستر فراگیری موسیقی در معنای عام بر می‌گردد که کاملاً درست است اما ارتباطی به تعداد خواننده‎ها و سؤالی که من پرسیدم ندارد.

شما مي‌گویید تعداد خوانندگان خوب به انگشتان دو دست هم نمی‌رسد من از شما این سؤال را می‎پرسم چه تعداد پزشک در ایران داریم؟

• زیاد.

حالا چه تعداد پزشک خوب در ایران داریم؟

• باز هم زیاد.

حال چه تعداد پزشک متخصص قلب خوب در ایران داریم؟ دیگر اینجا تعداد کم مي‌شود دقیقاً خوانندگی هم به همین منوال است ما خواننده‎های بسیاری در ایران داریم؛ خواننده‎های موسیقی سنتی هم زیاد هستند اما خواننده موسیقی سنتی که خوب باشد به همان انگشتان دو دست نمی‎رسد. یکی از دوستانم مثال جالبی می‎زد و می‎گفت شغل ما همچون شغل پزشکان است مریض‎های ما شاگردان‎مان هستند و کنسرت‎هایمان عمل جراحی. شما دست روی بهترین‎ها گذاشته‎اید به همین دلیل می‎گویید تعدادکم است. من خودم به تنهایی در مدت 12 سال تدريسم حدود 100 شاگرد داشتم.

• آیا همه آنها خواننده می‎شوند؟

خیلی چیزها کنار هم جمع می‎شود تا خواننده خوبی همچون استاد محمدرضا شجریان به این مرحله برسد و بشود استاد محمدرضا شجریان. تنها صدا نیست بلکه یک مجموعه است مجموعه‎ای از تکنیک، معرفت، معلومات و هنرهای دیگر هنرمندی همچون شجریان را ساخته است و اگر کسی بخواهد مثل استاد شجريان بخواند و از ايشان تقليد كند به جايگاه ايشان نمي رسد چرا كه تنها صدا نيست.

• اجراهای متعددی در خارج از ایران در قالب تور کنسرت‌ها داشتید، چقدر افراد غیر ایرانی درکنسرت‎هایتان حضور دارند؟

اگر کنسرت یا فستیوالی را یک غیر ایرانی مثلاً یک آلمانی برگزار کند تعداد آلمانی‎هایی که به کنسرت می‎آیند بسیار است حال برعکس اگر برگزار کننده یک ایرانی باشد تعداد ایرانی‎های حاضر در سالن بیشتر خواهد بود.

• این اجراها چقدر توانسته نگاه مردم غیر ایرانی را به موسیقی ایرانی و ایران مثبت کند؟

ما می‎رویم که برای کشورمان ایران افتخار کسب کنیم مثل یک ورزشکار و یا مثل کسی که در المپیاد شرکت می‎کند. اجرای موسیقی در خارج از ایران را یک تعهد می‎دانیم و برای مان اهمیت دارد که نام ایران را سربلند ببينیم. من چندی پیش در فستیوال فز مراکش در حضور 5 هزار تماشاگر و پادشاه و ملکه مراکش اجرا داشتم که استقبال بسیار خوبی از آن اجراها شد.

• وقتی در سالنی حضور دارید که اکثر مخاطبان ایرانی و همزبان شما هستند در مقایسه با موقعيتي عکس این شرايط چه حسی در اجرا دارید؟

موسیقی یک زبان بین المللی است و ارتباطی به این ندارد که فردی شعر را بفهمد یا خیر، او با ریتم‎ها و ملودی‎ها ارتباط برقرار می‎کند حالا اگر متوجه اشعار شود که چه بهتر در غیر این صورت باز هم با ظرفیت‌هایی که موسيقی دارد از آن لذت خواهد برد. ما بزودی در استرالیا 6 کنسرت خواهیم داشت که اشعار را از قبل فرستاده‎ام و همه ترجمه شده و قرار است در بروشور کنسرت منتشر شود که مردم استراليا هنگام کنسرت با موضوع و مضامین آن نیز آشنا شوند.همه ملودي‌هايي كه در موسيقي وجود دارد با همين 7 نت که در موسیقی وجود دارد ساخته شده‌است. (زعشق است آنچه تصنیف و ترانه است دو ر مي‌فا سل لا سی دو بهانه است) واقعاً آثار موسیقی از دل برآمده که این چنین بر دل می‎نشیند و اگر افرادی که در یک کنسرت حضور داشته باشند اشعار را متوجه شوند قطعاً لذت بیشتری خواهند برد و گرنه اینگونه نیست که لذت نبرند. مثل بسیاری از جوانان ما که متوجه موسیقی غیرایرانی نمی‎شوند اما آن را گوش می‌دهند و از آن لذت هم می‎برند.

• بلیت‎های کنسرت گران است و شاید قبل‎تر این گرانی مختص بلیت‎های موسیقی پاپ مي‌شد اما امروز این تب موسیقی سنتی را هم فراگرفته در این باره نظرتان چیست؟

تعرفه‎ای براي قيمت سالن‎ها در نظر گرفته شده که دیگر برای مدیر آن سالن فرقی نمی‌کند کنسرت پاپ باشد یا سنتی، خواننده‌ای مشهور باشد یا نه. او برای بخش‌های مختلف سالنش قيمت‌هاي گوناگون در نظر گرفته و کسی که می‌خواهد کنسرت خود را برگزار کند مجبور است این بها را بپردازد و طبيعتاً برگزاركنندگان يك كنسرت مجبورند اين قيمت را در براي بليت ها درنظر بگيرند.