موسيقی ما- علی رضوی: حسام‌الدين سراج از جمله هنرمندانی‌ست که پیوسته و آهسته در موسیقی ایرانی حضور داشته. کارهای جدید او همیشه گرمی‌بخش بازار موسیقی‌اند. هر چند بیشتر آلبوم‌های سراج را کارهای سنتی تشکیل می‌دهند اما تنوع هم در بین آنها کاملا لمس می‌شود. همین تنوع هم باعث شده تا طیف مخاطبان سراج هم بسیار متنوع باشند. خیلی از جوان‌هایی که الفتی با موسیقی سنتی هم ندارند خیلی از کارهای سراج برایشان به‌یاد ماندنی شده. نوآوری‌های سراج از نوع خاص خودش است. هر چند بعضی‌ها معتقدند بعضی از کارهای سراج مخصوصا کارهایی که رنگ‌و‌بوی فولکلوریک دارند کمی به سبک کارهای شهرام ناظری نزدیک است، اما باز هم چیزی از دل‌نشینی و تازگی کارهای او کم نمی‌کند. بیشتر کسانی که کارهای سراج را دنبال می‌کنند شیفته‌ی صدای خاص او هستند. البته او در انتخاب شعر و ملودی هم یکی از سرآمدان نسل موسیقی پس از انقلاب است. اگر علاقه‌مند کارهای سراج هستید و دوست دارید تا کارهای او را بشنوید، راهنمای ما را مطالعه کنید.

سنتی‌ها:
وقتی شما یک آلبوم سنتی از کارهای سراج را گوش می‌دهيد مطمئن باشید که یک کار ریشه‌دار و اصيل می‌شنويد. چرا که نوآوری در کارهای سنتی سراج در همان چهارچوب موسیقی اصیل ایرانی است و کمتر مورد دست‌کاری قرار گرفته. کارهای سنتی سراج در عین حال که از کارهای بزرگانی چون تاج، بنان، شجریان و... تاثیر گرفته اما نمی‌توان گفت مثل کدام یک از آن‌ها می‌خواند. درواقع سراج در خواندن، سبک خاص خودش را دارد. این در آوازهای او بیشتر پیداست. مثلا در آوازها تحریرهای زیاد و طولانی ندارد، در عوض شعر را به خوبی ادا می‌کند و به قول معروف شعر را فدای آواز نمی‌کند.
کارهای سنتی سراج از شهرت بیشتری برخوردارند تا کارهای دیگر او. تصنیف‌هایی که از سراج نوستالژی شده‌اند هم اغلب در این گروه قرار دارند. بیشتر آلبوم‌های سراج را همین سنتی‌ها تشکیل می‌دهند. بعضی از این آلبوم‌ها چه در زمان خودشان چه پس از آن، از بهترین‌ها بوده‌اند، مثل «آیینه رو» که یکی از کارهای به‌یاد ماندنی سراج است. بعضی از آن‌ها هم با مرور زمان کم‌رنگ شده‌اند، مثل آلبوم‌های «یادیار» و «باغ ارغوان» که از شهرت کم‌تری برخوردارند.

مهم‌ترین آثار این بخش:
شهر آشنایی، نرگس مست، آیینه رو، دل‌آرا، شرح فراق، بی‌نشان، ماه نو، شمس الضحی

پیشنهاد ما (آیینه رو، ماه نو)
دو تصنیف معروف بیدلان (بنوشان ما را/ از آن می یارا) و ساقی (صلاح از ما چه می‌جویی) که اولی شعرش از ساعد باقری و دومی از حافظ است، در این آلبوم قرار دارد. البته تصنیف «آیینه رو» که شعر آن برای حافظ است با این که بارها توسط خوانندگان مختلف اجرا شده اما بسیار دل‌نشین است. خصوصا ریتم نسبتا تند آهنگ با شعر خیلی هماهنگ است. آوازهای این آلبوم هم فوق‌العاده‌اند. به‌خصوص آواز راست پنج‌گاه که البته آواز سختی‌ست و همه کس از پس خواندن آن برنمی‌آید، به‌خوبی اجرا شده.
«ماه نو» نسبت به «آیینه رو» آلبوم جدید‌تری‌ست و توسط گروه بیدل که پایه‌گذار آن خود سراج بوده اجرا شده است. فضای تصنیف‌ها در ماه نو کمی متفاوت است و حالت طرب‌انگیز بیش‌تری دارد. شاهکار این آلبوم هم تصنیف آخر آن با نام «رند و خرابات» است که بر اشعار فرصت شیرازی و شمس مغربی اجرا شده. باقی تصانیف با داشتن ریتم نسبتا تند فضایی متفاوت را به آلبوم داده‌اند. دو آواز این آلبوم هم که یکی در مایه‌ی ابوعطا و دیگری دشتی اجرا شده اثر را زیباتر کرده است.

کلاسیک‌ها:
سراج هم مانند خیلی دیگر از خواننده‌های موسیقی سنتی تجربه‌های کاری کلاسیک نيز دارد. خیلی از مخاطبان موسیقی ایرانی دوست دارند تا آهنگ‌هایی که بر پایه‌ی موسیقی اصیل ایرانی ساخته می‌شوند را با یک ارکستر بزرگ و با سازبندی گسترده بشنوند. سراج هم توانسته تا حدودی به این نیاز در موسیقی ایرانی پاسخ بگوید. سراج سابقه‌ی هم‌کاری با ارکسترهای بزرگ و معروفی چون ارکستر سمفونیک را دارد و کارهای کلاسیک او از کیفیت و تنظیم خوبی برخوردارند. در بین کارهای کلاسیک سراج آهنگی چون «ملکا» به چشم می‌خورد که اصلا خیلی‌ها او را به واسطه‌ی این آهنگ می‌شناسند. جدیدترین کار او با نام «گریه‌ی بی‌بهانه» هم کلاسیک کار شده است. هر چند این بخش از کارهای سراج، آن‌طوری که بايد معروف نشدند اما او می‌گوید برایش ملودی خوب است و اگر ملودی به نظرش خوب باشد و مناسب تنظیم با ارکستر باشد باز هم کلاسیک کار می‌کند. آن حس‌و‌حال کارهای سراج را در این بخش هم می‌توانید به خوبی حس کنید. اگر شما هم طرفدار کارهای ارکستری هستید و به موسیقی اصیل ایرانی هم علاقه دارید، آلبوم‌های سراج در این زمینه گزینه‌های مناسبی برای شما هستند.

مهم‌ترین آثار این بخش:
نگاه آسمانی، آیینه و آه، نازنین یار، گریه بی‌بهانه، نینوا، وداع

پیشنهاد ما (گریه بی‌بهانه)
این آلبوم يکی از آثار جديد سراج است که وارد بازار شده. می‌شود گفت حال‌و‌هوای این کار با دیگر کارهای کلاسیک سراج کمی متفاوت است. در اول این آلبوم آهنگ معروف «ملکا» قرار دارد که برای خیلی از ما خاطره‌انگیز است. یکی دیگر از تصنیف‌های زیبای این آلبوم تصنیف «بلای عشق» است. تکرار جمله‌هایی آهنگین و هم‌قافیه مثل «که دل شد مبتلای او/ فدای او» اثر را بسیار زیبا کرده است و این تاثیر انتخاب شعر خوب بر زیبایی کارهای سراج را نشان می‌دهد. در این آلبوم سه قطعه آواز هم وجود دارد که همگی بر روی اشعار قیصر امین‌پور اجرا شده. علت اصلی‌اش هم این است که ضبط آوازها با فوت قیصر مصادف بوده و سراج خواسته تا یاد این دوست قدیمی‌اش را در این آلبوم زنده نگه دارد.

متفاوت‌ها:
منظورمان از متفاوت‌ها کاملا روشن است؛ یعنی کارهایی که رنگ‌و‌بوی تازه‌ای دارند و در دو گروه قبلی هم قرار نمی‌گیرند. یک سری از این کارها آلبوم‌هایی‌ست که ما اسم‌شان را می‌گذاریم شبه فولکوریک. مثلا آهنگ معروف «مستان سلامت می‌کنند» در همین دسته قرار می‌گیرد.کارهایی که با سازهای محلی اجرا شده‌اند اما آهنگ آن‌ها بر اساس ردیف موسیقی ایرانی ساخته شده. هر چند، این کار چندان جدیدی نیست و قبل از سراج ناظری هم این شیوه را تجربه کرده. اما سراج توانست با استفاده از این شیوه و هم‌نوازی‌های تنبور و دف که نواهای مجذوب کننده‌ای دارند، کارهای بسیار زیبایی ارائه کند. هم‌راه سراج در این کارها بیشتر رامین کاکاوند بوده. در بعضی از کارهای دیگر که با گروه ارغنون اجرا شده مثل «عشق و مستی» و «رویای وصال» سازبندی گروه هم شکل جدیدی دارد و از سازهایی چون طبلا و باقلاما یا همان دیوان هم استفاده شده که فضایی متفاوت به آلبوم بخشیده.
دسته دوم از کارهای متفاوت سراج آلبوم‌هایی هستند که از لحاظ فرم مانند گروه قبلی‌اند اما از لحاظ محتوا و اجرا متفاوت‌اند. به طور مثال «لیلی و مجنون» و «خسرو و شیرین» که از مثنوی‌های نظامی گنجوی اقتباس شده‌اند از لحاظ اجرا کاملا متفاوت هستند. این آلبوم‌ها بیش‌تر حالت روایی دارند و در بین آوازها و تصنیف‌ها، اشعار مربوط به داستان لیلی و مجنون یا خسرو و شیرین دکلمه می‌شوند. این کار در عین حال که کار جدیدی‌ست، شیوه‌ای از موسیقی روایی را ارائه می‌کند.

مهم‌ترین آثار این بخش:
بوی بهشت، عشق و مستی، رویای وصل، لیلی و مجنون ، خسرو و شیرین

پیشنهاد ما (رویای وصل)
رویای وصل یکی از کارهای معروف و موفق سراج است که پس از سال‌ها از انتشارش هنوز تازه و شنیدنی است. آهنگ معروف «ای یوسف خوش‌نام ما» که رادیو و تلوزیون هم آن را زیاد پخش می‌کند مربوط به همین آلبوم است. تصنیف‌های دیگر این آلبوم هم کم و بیش به گوش‌های‌مان آشناست. مثلا همین تصنیف چشم جادو (مدامم مست می‌دارد) یا سلطان عشق (سلطان منی) همگی در این آلبوم هستند. از همه این‌ها گذشته همان‌طور که گفته شد سازبندی این آلبوم کمی متفاوت‌تر است و از بعضی سازهای شرقی استفاده شده و همین فضای آهنگ‌ها را متفاوت‌تر و البته دل‌نشین‌تر کرده است.